Spring naar content
Terug naar de kennisbank

Efficiënt gebruik van sportaccommodaties (2015)

Relatief laat, maar helaas onvermijdelijk; gemeenten snijden in het gemeentelijk sportbudget. Gemeenten besteden ruim 80% van hun sportbudget aan het beheer en de inrichting van sportaccommodaties. 93% van de gemeenten heeft al bezuinigd op sport of gaat dat in de komende collegeperiode doen. De druk op sportaccommodaties neemt toe. Gemeenten verhogen (huur)tarieven (49%), korten op subsidies (46%), stellen nieuwbouw van sportaccommodaties uit of annuleren de bouw (44%) en besparen op onderhoud en renovatie van bestaande sportaccommodaties (40%) (Hoekman, 2013).

Het krappe sportbudget leidt ook tot een kritische analyse van de kosten en baten van deze kostenpost. Gemeenten zoeken naar manieren om meer rendement uit hun bestedingen te halen. Niet alleen financieel maar ook sociaal. De kracht van sport – sport als middel – heeft voet aan de grond gezet bij gemeenten. Gemeenten verwachten veel van de georganiseerde sport rond het (mede) bereiken van doelstellingen in het sociaal domein. Door het aantal en de diversiteit van sportverenigingen, accommodaties, activiteiten en menskracht (vrijwilligers) vormt de georganiseerde sport een kansrijk instrument. Bundeling van vraag naar sport en bewegen, relaties met minder organisaties en multifunctioneel gebruik van bestaande accommodaties zijn voorbeelden van integraler denken en werken door de gemeente (VSG, 2015).

7 maal 16

Sportparken liggen er nog steeds het merendeel van de tijd verlaten en stil bij. De vraag is hoe we ze intensiever kunnen gebruiken om er meer sociaal en financieel rendement uit te halen. Cor Jansen, oud-voorzitter van Zwaluwen Utrecht 1911, beantwoordde deze vraag met de 7 maal 16-gedachte. Zeven dagen in de week, 16 uur per dag activiteiten op het sportpark geeft meer reuring op de club en een betere benutting van het sportpark. Helaas blijkt deze gedachte voor veel sportparken nog een utopie. Organisatie van meer sportaanbod en ook andersoortig (niet-sportspecifiek) aanbod blijkt lastig door de beschikbaarheid van de doelgroep voor bepaalde teamsporten, wet- en regelgeving en het ontbreken van vrijwillig of betaald kader overdag.

Desondanks zijn er sportlocaties die er wel in slagen om het sportpark intensiever te gebruiken. NISB onderzoekt voor NOC*NSF welke maatregelen zij namen en waar ze tegenaan liepen. Kortom: welke maatregelen werken belemmerend en welke zijn kansrijk voor een efficiënte benutting overdag? Hieronder volgt een opsomming van de kansrijke en belemmerende maatregelen voor gemeenten, sportbonden en sportverenigingen, met verwijzingen naar meer informatie. Daarna volgen de drie praktijkvoorbeelden. De beschrijvingen zoomen in op de accommodatiekant en er is gesproken met zowel gemeenteambtenaren als vertegenwoordigers van de betrokken sportverenigingen en sportbonden. 

Kansrijke maatregelen en belemmeringen

Wat leren we van de voorbeelden en ronde langs sportbonden en gemeenten? Welke kansrijke maatregelen zijn er te nemen en welke belemmeringen vallen er te tackelen?

Kansrijke maatregelen voor gemeenten

  • Co-creatie stimuleren: samenwerking tussen bedrijfsleven, gemeente en sportvereniging(en).
  • Samenwerking stimuleren tussen kleine sportverenigingen.
  • Samenwerking stimuleren tussen sportvereniging en ongeorganiseerde sporters.
  • Afstoten sportparken.
  • Tarievenbeleid aanpassen door bijvoorbeeld gunstig tarief voor gebruik in daluren.
  • Bestemmingen verruimen van ‘sport’ naar ‘maatschappelijke voorziening’.
  • Combinatie van sportverenigingen met onderwijs stimuleren, onder andere voor gymlessen, sportdagen of toernooien.
  • Combinatie van sportverenigingen met zorg, welzijn, arbeids(re)integratie en ouderen (aanbod overdag) stimuleren.
  • Samenwerken met kinderopvang.
  • Opstellen rekenmodellen die effecten (van bezuinigingen) laten zien, bijvoorbeeld minder zorgkosten (BOR).
  • Vraag en aanbod in de wijk matchen door de behoeften van buurtbewoners goed te analyseren.

Kansrijke maatregelen voor bonden

  • Aanbod op andere momenten in de week stimuleren door bijvoorbeeld jeugdvoetbal op zondag. Ofwel versoepelen competitieregels.
  • Co-creatie stimuleren: samenwerking tussen bedrijfsleven, gemeente en sportvereniging(en).
  • Samenwerking stimuleren tussen sportvereniging en ongeorganiseerde sporters.

Belemmeringen voor gemeenten, bonden en sportverenigingen

  • Bestemming ‘sport’ sluit maatschappelijke activiteiten uit.
  • De afdracht van btw (sportbesluit) bij openbare sportparken concurreert met commerciële aanbieders.
  • Wet op markt en overheid maakt dat de huurtarieven voor sportverenigingen gelijk worden getrokken met huur voor commerciële partijen.
  • Beperkte beschikbaarheid van vrijwillig kader overdag.
  • Ontbreken van ondernemerschap/ondernemerszin bij sportclubs.
  • Strikte omgang met normering en afmetingen (door bonden).
  • Omgang met huurcontracten door gemeenten, die divers en op basis van afspraken uit het verleden gemaakt zijn.
  • Vandalisme en overlast bij openbaar sportpark.
  • Bij verhuur heeft de huurder te maken met twee partijen: de gemeente voor de velden/kleedkamers en de club voor het gebruik van de kantine.

Drie praktijkvoorbeelden

 

Wijksportclub Korte Akkeren in Gouda

De gemeente Gouda stelde de vitaliteit van voetbalvereniging ONA veilig door de club een grote rol in de wijk te geven. De eens bloeiende vereniging werd geteisterd door terugloop van leden en was op sterven na dood, mede door herstructurering in de wijk en daardoor veel leegstand van woningen. De wijk huisvest bovendien veel mensen met een lage sociaal economische status. De gemeente gebruikte een Sportimpulssubsidie om meer activiteiten op het sportpark van ONA te organiseren. Het project kreeg de naam Wijksportclub Korte Akkeren. In twee jaar tijd is het sportpark het kloppend hart in de gelijknamige wijk: een huiskamer. Meer levendigheid op het sportpark heeft een positieve invloed op het behoud van voetballeden, nieuwe voetballeden, meer inkomsten van de kantine, goodwill bij de buurtbewoners en verbetering van de leefbaarheid van de wijk en daarmee ook de positie van de vereniging in de wijk.

Samenwerking

Binnen het project zijn sportverenigingen, wijkpolitie, een welzijnsorganisatie, sportbedrijf Gouda, een woningstichting, eerstelijnszorg en onderwijs actief. Projectleider Michiel van Loo benaderde deze relevante sociaal-maatschappelijke organisaties om samen te werken. Hierdoor ontstond meer samenhang tussen het sportaanbod dat er al was, is sportaanbod naar het sportpark verplaatst en is nieuw sportaanbod ontstaan. De activiteiten richten zich vooral op senioren. Voor deze grote groep waren er onvoldoende sport- en recreatiemogelijkheden.

Aanbod, op de velden en in de kantine:

Diverse wandelactiviteiten, die starten vanaf het sportpark. Verzorgd door een enthousiaste dame met een geschiedenisachtergrond die er een historische stadswandeling van maakt.

Biljarten in de kantine, ouderengymnastiek en valpreventie, yoga, fysiotraining, badminton en 35+ (7 tegen 7) veteranenvoetbal.

Wat levert het op?

De aanpak loont. Er is meer te doen op het sportpark, meer levendigheid overdag. Het 35+ voetbal heeft extra leden opgeleverd en ook meer barinkomsten. De wijksportclub heeft veel goodwill bij wijkbewoners teweeg gebracht. Er ontstaan ook andere diensten vanuit de club, zoals Amy’s kitchen, waarbij vrouwen met een beperking (arbeidsongeschikt) koken voor mensen die zelf niet in staat zijn hun eigen maaltijd te bereiden. De keuken in de kantine wordt door hen gebruikt voor het bereiden van maaltijden die bij mensen thuis worden gebracht.

Borging

Deelnemers betalen een eigen bijdrage per activiteit. Door de Sportimpulssubsidie is dat bedrag relatief laag, wat gezien de doelgroep nodig is. De eigen bijdrage loopt op nu de projectsubsidie afloopt. De vraag is wat dat betekent voor de deelname. De buurtsportcoach neemt de coördinatie over van de projectleider. Een verbinder is essentieel. Vertrouwen opbouwen in de wijk, met de wijkbewoners en wijkorganisaties, vergt veel energie en tijd.

 

WIONkorfbalvereniging in Rotterdam

Deze korfbalvereniging uit de Rotterdamse wijk Ommoord is sinds 2014 een Sportplusvereniging. Sportplusverenigingen doen meer dan hun kerntaak: sport verzorgen voor leden. Ze benutten hun maatschappelijke functie ook voor de wijk. WION richt zich, net als alle Sportplusverenigingen, op verschillende doelgroepen op de thema’s gezondheid (Kombifit, Senioren sportief), werk/re-integratie (Bewegen naar werk), participatie (G-Korfbal) en onderwijs (schoolsportactiviteiten). De vereniging heeft een mooi clubhuis, een sporthal, kunstgrasvelden en een grasveld. WION is niet de enige gebruiker van de sportaccommodatie. De accommodatie vormt een sportpunt met badminton (BC Ommoord), bridge, bowls (Indoor Bowlsclub Rotterdam), frisbee (Ultimate Rotterdam), klaverjassen (Ommoord) en FIT Rotterdam.

Sociale betrokkenheid

WION had altijd al aandacht voor maatschappelijk kwetsbare groepen en startte als eerste in Nederland met G-korfbal. De club kenmerkt zich als een warm bad, een echte familieclub, zoals veel korfbalverenigingen te boek staan. Toen een paar jaar geleden de kantine afbrandde, is die opnieuw gebouwd en door vrijwilligers met vereende krachten weer mooi ingericht. Dat schiep een enorm saamhorigheidsgevoel. Ongeveer twee derde van de leden is actief als vrijwilliger op de club.

 

 

 

 

 

 

Sporthal – 7 maal 11

Een sterk punt van dit sportpark is de exploitatie van de sporthal. Er is een stichting die zich hiermee bezighoudt. In het bestuur van de stichting zijn WION, badminton en bowls vertegenwoordigd. WION krijgt een deel van de opbrengst uit de exploitatie van de hal. Zelf huurt WION ook bij de stichting. Als de exploitatie van de hal goed verloopt, dan profiteert de club daar ook van.

 

 

 

 

 

Aanbod

Korfbal (Kangoeroeclub, G-korfbal), Tennis, Kombifit, Senioren sportief, Badminton, Bridge, Bowls, Frisbee, Klaverjassen en FIT Rotterdam.

Wat levert het op?

Het project ‘Bewegen naar werk’ levert de club nog geen nieuwe vrijwilligers op. Toch is de club heel tevreden over dit aanbod, want het voelt goed om iets voor werkzoekenden te doen. De organisatie van de ‘open week’, een week waarin alle verenigingen op het complex zich presenteren en buurtbewoners gratis mogen komen sporten, inclusief een gratis fittest, leverde twintig nieuwe leden op. Door het koppelen van subsidies (vanuit de gemeente en de wijk) wordt deze activiteit mogelijk gemaakt. Tijdens de open week komt de club ook in aanraking met andere wijkorganisaties. Zoals Buurtwerk voor de organisatie van schoolsportactiviteiten en Pameijer, een zorginstantie. Met laatstgenoemde is de club in onderhandeling om mensen met een beperking in te zetten voor schoonmaakwerkzaamheden onder begeleiding.

Els Bijlsma, jarenlang vrijwilliger voor de club en nu verenigingsmanager (betaald met subsidie vanuit Sportsupport) is zich er bewust van dat WION een goede samenwerkingspartner is voor de gemeente en de buurt. WION biedt een goede accommodatie van waaruit veel mogelijk is. De vereniging staat open voor samenwerking, maar kent ook haar beperkingen. Als de vereniging niet voldoende vrijwilligers kan regelen voor een activiteit, dan doet ze het niet. Lopende afspraken en activiteiten gaan voor.

 

Athena, hockeyvereniging in Amsterdam

De accommodatie van hockeyclub Athena ligt op sportpark Voorland/Middenmeer in Amsterdam. Het sportpark kenmerkt zich door zijn openheid, aandacht voor beweegvriendelijke en gezonde inrichting (natuurlijke speelplekken, buitenfitness, fiets- en wandelpaden, fruitbomen) en de aanwezigheid van veel sportverenigingen. Het park bestrijkt ongeveer 40 hectare (inclusief beplanting). Het nieuwe clubgebouw van Athena is een eye-catcher. Het is in 2014 opgeleverd. Naast de hockeyclub maken ook FTSA Fysiotherapie, buitenschoolse opvang Woest Zuid en huiswerkbegeleiding The School gebruik van het pand. Athena heeft vier hockeyvelden, een oefenveldje, een Mark Lammersveld en een inloopruimte. Op het terrein staat ook een kas, waar de club op termijn haar eigen kruiden en groenten gaat verbouwen.

 

 

 

 

 

Kernwaarden

De belangrijkste waarden van Athena zijn: hockey stimuleren in de breedste zin van het woord en van maatschappelijke betekenis zijn voor de wijk. De waarden zijn in samenwerking met een marketeer opgesteld door de leden tijdens clubbijeenkomsten waar iedereen zijn zegje kon doen.

De vereniging is jong, opgericht in 2004, en uitgegroeid tot een grote familievereniging met 1.800 leden. Daarbij zijn de kernwaarden dankzij cultuurdragers overeind gebleven. De accommodatie (kantine, die steeds veranderde en bovendien te klein was) was zo’n cultuurdrager. Bij de bouw van de nieuwe kantine [zie foto] was er vrees dat de vertrouwde cultuur zou verdwijnen, maar de beheerders van het pand hebben die overgenomen.

Aanbod

Inloopkamer voor mensen met kanker – de Kraanvogel, Gezonde kantine – broodje Athena is bekend buiten de club, broodje kroket is niet te krijgen, Kinderopvang Woest Zuid, Huiswerkbegeleiding en Fysiotherapie.

Samenwerking

De club wil van waarde zijn voor de buurt en tegelijkertijd efficiënt en duurzaam omgaan met haar accommodatie. Daarom werkt ze samen met andere maatschappelijke organisaties. Stichting Acro initieert en coördineert de samenwerking. De stichting is een goede gesprekspartner en staat open voor ideeën. Het bestuur van Acro schakelt veel met het bestuur van Athena, de grootste gebruiker/partner. Er zijn twee mensen in dienst van de stichting. Samenwerking komt vaak toevallig tot stand, via leden bijvoorbeeld. Athena is vaak initiatiefnemer, maar zonder het netwerk ( stadsdeel en andere verenigingen) lukt het niet. Er is een positieve grondhouding en van het een komt het ander. De voorzitter was in gesprek met de KNHB over ouderen en sport (golden sport) en toen ontstond het idee om overdag aanbod te creëren. In veel gevallen werken partijen samen als beide gebruik maken van de accommodatie. Soms gaat de samenwerking verder, zoals bij de fysiotherapeut die nauw samenwerkt met Athena zelf. Er zijn ook nieuwe ideeën, maar die pakt Athena niet meteen op. Het ‘vijfde veld’ en ‘de Kraanvogel’ vergen veel tijd, dus houdt de stichting pas op de plaats. Kleinere initiatieven die aanvullend zijn en het hockey niet bijten, pakt Athena wel op (samenwerking met schaakschool voor kinderen, workshops).   

Borging

Er is een zekere spanning tussen de wens om als club te groeien (er is veel vraag naar hockey) en de belangen van de buurt. De club waakt ervoor bij de interne waarden te blijven. Tanja Vermeer: “Je missie, visie en waarden moeten leidend zijn bij alle beslissingen die je neemt. Je moet als bestuurder alles spiegelen aan de interne waarden van de club. Het is belangrijk te vernieuwen, maar overdracht van waarden naar nieuwe bestuursleden is belangrijk. Athena heeft zelfs iemand aangesteld voor de bewaking van de visie en waarden. Als we een nieuwe voorzitter moeten kiezen, vormen de voorzitter en ex-voorzitter de selectiecommissie.

 

Tot slot

De voorbeelden laten zien dat met enthousiasme en inzet veel is bereikt. Hoe je zorg draagt voor extra aanbod/benutting vraagt om verdere verkenning. Vooralsnog is het duidelijk dat er ondernemerschap en -zin nodig is bij de sportvereniging of bij de stichting die het sportpark beheert. Gemeenten kunnen faciliteren door organisaties met elkaar in contact te brengen, wet- en regelgeving te versoepelen of aan te passen, heldere afspraken te maken met clubs en/of sportaccommodaties te privatiseren. Ook sportbonden kunnen hun steentje bijdragen door sportverenigingen te ondersteunen in dit soort processen en bijvoorbeeld soepeler om te gaan met competitie vormen/momenten. Bij de bonden KNKV, KNAU, KNVB en KNHB zijn er adviseurs beschikbaar voor advies op maat.

Werkbezoeken kunnen enorm inspireren. Weet u een goed praktijkvoorbeeld dat u wilt delen met anderen, neem dan contact op met Kennicentrum Sport & Bewegen. info@kenniscentrumsportenbewegen.nl / 0318 390 900 / www.kenniscentrumsportenbewegen.nl

Met dank aan: Gemeente Rotterdam, Gemeente Tilburg, Gemeente Utrecht, Gemeente Amsterdam, Gemeente ’s Hertogenbosch, KNKV, KNAU, KNVB en KNHB.

Literatuurverwijzing: L'abée, D., & Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen (NISB) (2015). Efficiënt gebruik van sportaccommodaties. Sportexpert.

Omschrijving