FAQ Isolatie – Algemeen

Alle accommodaties zijn in een bepaalde mate geïsoleerd, de kunst is uiteraard om dit zo goed mogelijk te doen. Hoe beter de isolatie, des te beter kou buiten gehouden wordt in de winter en warmte in de zomer. Met isolatie geef je weerstand aan de warmteoverdracht tussen de buiten- en binnenlucht. Een stalen fluitketel wil je bijvoorbeeld niet aanpakken, terwijl dit wel kan bij een geïsoleerde kunststof waterkoker. Dat komt omdat de warmteoverdracht bij staal heel goed is: er is weinig weerstand. Veel toegepast in de bouw is de spouwmuur, hiermee zijn er twee wanden met een laag lucht ertussen. Vergelijk dit met het dubbelwandige theeglas, door de toevoeging van de luchtlaag kan de warmte slecht door het glas heen transporteren. Het resultaat: de thee blijft warm en je handen koel!

Dankzij de isolatie van een gebouw blijft de binnentemperatuur veel beter op de gewenste temperatuur en is er een stuk minder energieverlies. Nog belangrijker is dat door goede isolatie de rest van de installaties geoptimaliseerd kunnen worden. Er kan op lagere temperatuur gestookt worden, waarmee pas echt veel energie wordt bespaard. Daarom is het isoleren een belangrijke eerste stap, die naast het directe effect van energiebesparing door het tegengaan van warmteverlies een groter indirect effect heeft wanneer de installaties worden geoptimaliseerd. 

Een accommodate is goed geïsoleerd wanneer er zo min mogelijk ’temperatuurlekkage’ is door de gebouwschil. Bij goede isolatie hoeft de verwarming dan ook minder hard te werken om een gebouw op de gewenste temperatuur te houden. Of in de zomer hoeft de airco minder hard te werken. Hoe slechter de isolatie, des te groter is het energieverlies. Het nut van goed isoleren is in de laatste jaren pas echt doorgedrongen en dat zie je terug in gebouwen. Hoe ouder het gebouw, des te slechter is de isolatie. En dus des te meer energiebesparingen je kunt behalen door je verouderde accommodatie alsnog goed te (laten) isoleren. 

Isoleren werkt op twee vlakken. Enerzijds wordt de weerstand verhoogd (de isolatiewaarde) en anderzijds worden lekken, zogeheten koudebruggen, geëlimineerd. Weerstand verhogen kan op verschillende manieren en zit altijd in het kiezen van beter en/of meer isolerend materiaal. Ramen kunnen worden vervangen door HR++ of zelfs HR+++ (triple glas), kozijnen kunnen worden vervangen door kozijnen met een lage warmteoverdracht en muren en daken kunnen worden ingepakt met isolatiemateriaal. Zie ook de volgende vraag: Wat is een isolatiewaarde?

Verschillende factoren spelen een rol bij de isolatiewaarde. Materialen hebben een eigen specifieke warmtegeleidingscoëfficiënt (λ) en in combinatie met de dikte van het materiaal geeft dit de isolatiewaarde weer. Hoe kleiner de warmtegeleiding is, en hoe dikker het materiaal, des te beter is de isolatie.  Voor goede isolatie willen we dus lage λ (lambda) waarde en dikke pakketten isolatiemateriaal. Een combinatie van materialen (steen, folie, isolatie, hout/gips) geeft met ieder zijn eigen geleidingscoëfficiënt een totale weerstand Rc en staat voor de constructieweerstand. Deze moet zo hoog mogelijk zijn.

Vanuit het bouwbesluit zijn er waarden gedefinieerd voor de minimale weerstand bij nieuwbouw en renovatie:

Nieuwbouw

• Rc-waarde vloer: minimaal 3,5 m2 K/W
• Rc-waarde gevel: minimaal 4,5 m2 K/W
• Rc-waarde dak: minimaal 6,0 m2 K/W

Renovatie

• Rc-waarde vloer: minimaal 2,5 m2K/W
• Rc-waarde gevel: minimaal 1,3 m2K/W
• Rc-waarde dak: minimaal 2,0 m2K/W

Wanneer je ambitie nog verder reikt (in dat geval: goed bezig!) en de accommodatie energieneutraal moet worden, zijn nog hogere Rc-waarden niet ondenkbaar. Bijvoorbeeld met een Rc van 10 voor dakisolatie.

De beste indicator voor de isolatiekwaliteit is de energierekening. Zijn de kosten, gecorrigeerd naar het oppervlak en gebruik, hoog? Dan is dit een indicatie dat de isolatie niet goed of onvoldoende is. Bij een regulier gastarief is dit bij meer dan €8,5/m2 en bij een gereduceerd tarief van bv. €0,4 per m3 komt dit neer op meer dan €5/m2. In dat geval kan het zijn dat er veel energie verloren gaat om de accommodatie op de gewenste temperatuur te krijgen. Dat kan door dat er op de verkeerde plek verwarmd of gekoeld wordt of dat de temperatuur makkelijk weg kan (lekt) door de gebouwschil. Plekken waar in de winter condens ontstaat geven ook aan dat hier de isolatie niet helemaal goed werkt. Condens kan namelijk lokaal ontstaan doordat vochtige lucht aan de binnenkant zo erg afkoelt dat de waterdamp in de lucht condenseert tot waterdruppeltjes. Het afkoelen gebeurt dan meestal tegen een koud raam, koud kozijn of een koude (ongeïsoleerde) gevel en is een indicatie van de koudste plekken.

Bepalen of de isolatie niet goed of onvoldoende is, kun je het beste doen op een koude of juist op een hele warme dag.  Met andere woorden, op een moment dat  het verschil tussen de binnen- en buitenlucht groot is (bij voorkeur een verschil van ca. 20 graden Celsius). Door simpelweg te voelen kun je er achter komen of een muuroppervlak aan de binnenkant heel koud (of in de zomer warm) aanvoelt. Nog beter is het om dit te controleren met een warmtebeeldcamera. Zodra de temperatuur van de gebouwschil (bijvoorbeeld een muur of een kozijn/raam) aan de binnenzijde meer dan 10 graden afwijkt van de binnentemperatuur zelf, lekt er veel energie en is het verstandig om te kijken of er verbeteringen aan de isolatie mogelijk zijn. 

Isoleren is dus een kwestie van materiaal aanbrengen met een hoge warmteoverdrachtsweerstand en lage warmtegeleiding. Naast het kiezen van het goede isolatiemateriaal is er aandacht nodig voor de details aan randen, in hoeken en tussen overgangen. Hier kunnen zogenaamde koudebruggen zitten. Dit zijn rechtstreekse overgangen (bruggen) zonder isolatie tussen de buitenste gebouwschil en binnenmuren. Een muur die haaks op de buitenmuur staat, bijvoorbeeld de muur naast de voordeur, is een bekend voorbeeld hiervan. Ook (stalen) kozijnen kunnen direct kou van de buitenlucht naar binnen geleiden. Op zulke plekken zal in de winter het eerst condens ontstaan. In het isolatie-ontwerp kan hier rekening mee gehouden worden, maar nog beter is om bij het ontwerp van de accommodatie koudebruggen zoveel mogelijk te voorkomen en om goed te ventileren zodat vochtige lucht wordt afgevoerd.

Indien een gebouw zeer goed geïsoleerd is, is er heel weinig transport van temperatuur van buiten naar binnen en vice versa. Dit houdt ook in dat alle mogelijke kieren in een accommodatie zijn gedicht en er geen lucht meer binnen komt. Zodra een accommodatie kierdicht wordt gemaakt bij het isoleren, is het heel belangrijk aandacht aan de ventilatie te besteden. De mechanische ventilatie moet zorgen voor de toevoer van genoeg verse lucht in alle ruimtes en het afvoeren van vochtige en CO2-rijke lucht.

Belangrijk om te beseffen is dat isolatie voorkomt dat energie van buiten naar binnen kan en vice versa. Dit kan ervoor zorgen dat warmte in een gebouw ook niet meer naar buiten kan wanneer dit juist wél gewenst is. In de zomer kan er bijvoorbeeld veel warmte in een gebouw komen door directe instraling van de zon. Bij zeer goed geïsoleerde gebouwen is zonwering dus essentieel, eventueel aangevuld met koeling. In een sportaccommodatie geldt dit nog meer dan anders, aangezien (sportende) personen zelf ook warmtebronnen zijn! 

Het sluiten van de grondstoffencirkel is een belangrijk item dat we vandaag de dag steeds meer horen. Aangezien onze grondstoffenvoorraden eindig zijn, is het belangrijk om goed na te denken over de toepassing/bestemming van het materiaal na einde levensduur. In het geval van isolatie geldt daarom dat losmaakbaarheid belangrijk is. Let erop dat isolatie middels klemmende systemen of schroeven/spijkers op zijn plek wordt gehouden en niet wordt gelijmd of geschuimd. 

Ook brandbaarheid van materialen speelt een grote rol. Denk bijvoorbeeld aan dakbranden in combinatie met zonnepanelen. Brandbare isolatie is niet per se slecht, maar dient wel goed overdacht te worden toegepast, zodat het risico op ontbranding en brandoverslag minimaal is. Dit kan met goede brandvertragende oplossingen gerealiseerd worden. Uiteraard is het voorkomen van brandbare isolatie het best.

Tot slot is ook de keuze van het isolatiemateriaal  belangrijk. Sommige materialen zijn juist goed toepasbaar in gevels en weer niet in een plat dak. Dit is per isolatiemateriaal verschillend, dus let hier altijd goed op. Isoleren speelt verder niet alleen een rol bij energiereductie, maar ook in materiaalgebruik. Daarom hebben duurzame isolatiematerialen die biobased of circulair zijn altijd de voorkeur boven de standaard isolatieproducten van glas- of steenwol. Duurzame producten zijn steeds verder in opkomst en hebben goede isolerende eigenschappen, maar zijn helaas vaak nog wel iets duurder. Het is daarom zeker aan te raden om bij het opvragen van een offerte verschillende materialen op te vragen, zodat je zelf goed de keuze kunt maken of duurzaam materiaal past binnen het budget.

In daken worden vaak hardschuimplaten verwerkt. De afgelopen jaren is de toepassing van volgeschuimde gevelpanelen veel voorgekomen. Denk hierbij aan gegolfde gevelpanelen, zoals ook wordt toegepast op bijvoorbeeld grote industriële hallen. Vanuit de omgevingsvergunning, het onderdeel welstand, komt hier echter steeds vaker bezwaar op vanwege de sobere en saaie industriële uitstraling. 

Voor grote oppervlakken is het vaak nog steeds het meest voordelig om geprefabriceerde panelen te gebruiken, maar dan niet de golf-schuimpanelen. Naast de uitstraling is deze vorm van isolatie ook totaal niet duurzaam. De toegepaste schuimsoorten scoren zeer slecht op giftigheid en CO2-uitstoot. Bovendien zijn ze niet losmaakbaar. Voor nieuwe gevels in geval van nieuwbouw of renovatie is het daarom belangrijk om duurzame isolatiematerialen te kiezen. Dat is een isolatiemateriaal dat op de eerste plaats goed isoleert, dat is uiteraard de eerste grote winst. Verder moet de productie en verwerking zo CO2 vrij als mogelijk zijn, let op in ieder geval HFK vrij! En is in geval van biobased of ecologisch materiaal gebruik gemaakt van restmateriaal, zodat er bijvoorbeeld in het geval van houtvezel of schapenwol niet bomen voor worden gekapt of speciaal schapen voor worden gehouden. In zo’n geval kan een regulier product als glaswol beter worden toegepast, mits dit weer wordt gerecycled. 

Do’s:

Natuurlijke materialen op basis van reststromen en restmateriaal of duurzaam geproduceerd, zoals biofoam, gerecycled katoen, gerecyclede cellulose (ook circulair verkrijgbaar!).

Don’ts:

Gespoten schuim, PUR op basis van HFK’s. Onlosmaakbaar en niet recyclebaar isolatiemateriaal. Natuurlijke producten met een hoge milieubelasting bij productie en verwerking. 

Weet je het niet zeker? Kies dan voor een goede hardschuimplaat zoals XPS of PIR. Dit isoleert heel goed en heeft een beperkte milieuschade. Hiermee voorkom je in ieder geval een veel slechtere keuze en wint de natuur al flink door de goede isolatie.