B.Slim beweeg meer.eet gezond (BSlim)

In Amersfoort heeft gemiddeld 23% van de kinderen met een niet-westerse migratie achtergrond overgewicht, in vergelijking met 8% van hun autochtone leeftijdsgenootjes (GGD regio Utrecht 2016-2017).

In de prioriteitswijken van Amersfoort liggen de percentages inwoners met een niet-westerse migratie achtergrond en/of inwoners met een lage sociaal economische status fors hoger dan in de overige wijken (Amersfoortincijfers, 2018). Dit zijn de volgende wijken: Kruiskamp/Koppel (B.Slim wijk vanaf 2005), Liendert/Rustenburg (vanaf 2008), Randenbroek/Schuilenburg (vanaf 2008), Soesterkwartier (vanaf 2011). Schothorst is daar vanaf 2017 bijgekomen, omdat in Schothorst het percentage kinderen met overgewicht vanaf 2010-2011 leek te stijgen en hoger was dan gemiddeld in Amersfoort.

Vanaf schooljaar 2010-2011 laten de monitorgegevens in de B.Slim wijken (met uitzondering van Schothorst) een dalende trend zien in het percentage kinderen met overgewicht (van 21% in 2010-2011 naar 16% in 2016-2017). Ook in de niet-B.Slim wijken is een daling te zien in het percentage kinderen met overgewicht, maar deze is minder sterk dan in de B.Slim wijken (van 12% in 2010-2011 naar 9% in 2016-2017 (Registratie Jeugdgezondheidszorg 5-6 jarigen, 9-11 jarigen en 13-14 jarigen, GGD regio Utrecht, schooljaar 2016/2017).

Bovenstaande cijfers onderbouwen de keuze om ook in deze projectperiode 2018-2021 B.Slim te blijven richten op deze vijf wijken, waar voornamelijk risicogroepen wonen met een lage SES en/of mensen met een migratie achtergrond. De verwachting is dat hier de meeste gezondheidswinst behaald kan worden. Daarbij nemen we het belang van een duurzame aanpak (ofwel lange adem) bij preventie van overgewicht in acht. Uit de literatuur blijkt dat duurzame interventies het meest effectief zijn in de preventie van overgewicht bij kinderen (WHO, 2012; NJI, 2018).

B.Slim is gericht op álle kinderen tussen 0 en 18 jaar en hun ouders/verzorgers, die woonachtig zijn in wijken waar veelal inwoners met een lage sociaal economische status en/of een niet-westerse migratie achtergrond wonen, de groepen waarbij overgewicht vaker voorkomt.

Voor Amersfoort zijn dit de vier prioriteitswijken Kruiskamp/Koppel, Liendert/Rustenburg, Randenbroek/Schuilenburg en het Soesterkwartier. Schothorst is daar vanaf 2017 bijgekomen, omdat in het percentage kinderen met overgewicht vanaf 2010-2011 leek te stijgen en hoger was dan gemiddeld in Amersfoort.

De doelgroep 12 tot 18 jaar wordt tevens stadsbreed benaderd via het voortgezet onderwijs, omdat deze doelgroep veelal buiten bovengenoemde wijken naar het voortgezet onderwijs gaan.

Ouders/verzorgers en opa’s en oma’s van de kinderen/jongeren 0-18 jaar in de B.Slim wijken, met een lage sociaal economische status en/of niet westerse migratie achtergrond. Jonge kinderen hebben geen tot weinig invloed op hun eigen gedrag, daarom is om die reden een deel van de preventie ook gericht op de doelgroep ouders/verzorgers. Daarnaast hebben zij een voorbeeldfunctie.

Omdat B.Slim een integrale wijkgerichte aanpak is, wordt er stevig samengewerkt met samenwerkingspartners in de wijken zoals de wijkcoördinator, sociaal werker, de Brede scholen coördinator en buurtsportcoaches. Deze intermediaire doelgroepen, vormen de verbindende schakel met de B.Slim doelgroep en leveren een belangrijke bijdrage aan het uitdragen van de B.Slim boodschap.

Hoofddoel

Het hoofddoel voor de 4e projectperiode (2018-2021) is het verder ontwikkelen, uitvoeren en implementeren van de effectieve wijkgerichte interventie via de vijf pijlers van integrale aanpak in de B.Slim wijken in Amersfoort, om uiteindelijk het aantal kinderen met overgewicht verder te verminderen. Alle activiteiten zijn gericht op de determinanten van overgewicht: voeding, bewegen of een combinatie hiervan.

Het hoofddoel van B.Slim voor deze vierde projectperiode bouwt daarmee voort op de gestelde én behaalde doelen van de voorgaande projectjaren: het percentage overgewicht bij kinderen stabiliseren (2005-2009) en verminderen (2010-2021).

Subdoel

De subdoelen zijn ingedeeld in de vijf pijlers. Deze zijn afkomstig van de integrale aanpak (Loket Gezond Leven- RIVM (Schrijvers en Storm, 2009; Storm e.a., 2011)) en aangevuld met elementen uit het EPODE-project (Protéines, 2008)). Per projectperiode wordt een nieuw doel en subdoelen vastgesteld en de oude geëvalueerd in jaarverslagen en verslagen per projectperiode.

Subdoelen van de pijler voorlichting en bewustwording

Doelgroep kinderen/jongeren 0-18 jaar

• In 2021 werkt 80% van de scholen in de B.Slim wijken met de Lekker Fit! methode.

Doelgroep kinderen/jongeren 0-18 jaar en hun ouders/verzorgers en opa’s en oma’s

• In 2021 wordt minimaal 2 keer per jaar er een stadsbrede activiteit georganiseerd waarin gezond eten en bewegen centraal staat.

Doelgroep ouders/verzorgers en opa’s en oma’s

• In de projectperiode van 2018-2021 vindt bij de buitenkasten/speelplaatsen in de B.Slim wijken minimaal 1 keer per jaar een voorlichtingsactiviteit plaats.
• In de projectperiode van 2018-2021 wordt minimaal 2 keer per jaar aangesloten bij bestaande ouderkamers/groepen in de B.Slim wijken met voorlichtingsactiviteiten.

Subdoelen van de pijler maatregelen gericht op de omgeving

Doelgroep kinderen/jongeren 0-18 jaar

• In 2021 heeft in 80% van de BO- en peuterscholen in de B.Slim wijken een gezond 10 uur, overblijf en traktatie beleid.
• In 2021 heeft 75% van de VO-scholen in Amersfoort een gezonde schoolkantine.
• In 2021 is er een dagelijks naschools sport- en beweegaanbod door de Buurtsportcoach in de B.Slim wijken.

Doelgroep kinderen/jongeren 0-18 jaar en hun ouders/verzorgers en opa’s en oma’s

• In 2021 hebben 6 sportverenigingen in de B.Slim wijken een gezonde sportkantine.
• Elk jaar wordt er minimaal 2 keer in iedere B.Slim wijk samengewerkt met activiteiten van Groen doet goed (https://www.ivn.nl/groen-doet-goed/amersfoort).

Subdoelen van de pijler signaleren en adviseren

Doelgroep kinderen/jongeren 0-18 jaar en hun ouders/verzorgers en opa’s en oma’s

• De JGZ arts en verpleegkundige in de B.Slim wijken nemen elk jaar actief deel aan de Adviesgroep (2 keer per jaar) en de Taakgroep (2 keer per jaar).

· De JGZ artsen en verpleegkundigen signaleren het voorkomen van overgewicht binnen de reguliere gezondheidsonderzoeken en geven kortdurende begeleiding en advies aan kinderen met overgewicht en hun ouders/verzorgers (Overbruggingsplan, zie JGZ richtlijn overgewicht, NCJ 2012).

• Er is een actuele Sociale kaart (Amersfoort breed) op de website van www.bslim.nu

Subdoelen van de pijler ondersteuning

Doelgroep kinderen/jongeren 0-18 jaar en hun ouders/verzorgers en opa’s en oma’s

• Tot 2021 wordt de landelijke Ketenaanpak Overgewicht middels een pilot in de wijk Schothorst verkend. Deze aanpak leidt tot een structurele samenwerking tussen professionals en bestaande programma’s in de wijk, zoals een adequate doorverwijzing van kinderen met overgewicht door jeugdarts of huisarts naar de GLI Keivitaaltjes.

· In 2021 worden alle kinderen uit de B.Slim wijken waarbij door de jeugdarts en/of huisarts obesitas is vastgesteld en waarbij door de kinderarts contra indicaties zijn uitgesloten, adequaat doorverwezen naar MTC Junior Obesitas Programma, een multidisciplinaire leefstijlbehandeling voor kinderen met obesitas

Subdoelen van de pijler draagvlak

Doelgroep kinderen/jongeren 0-18 jaar en hun ouders/verzorgers en opa’s en oma’s

• Elk jaar zijn er 2 bijeenkomsten van de B.Slim Adviesgroep (managementniveau) en 2 bijeenkomsten van de B.Slim Taakgroep (uitvoeringsniveau). Alle ketenpartners zijn vertegenwoordigd in beide overlegstructuren van de B.Slim.
• In 2021 hebben alle ketenpartners van B.Slim, de B.Slim doelstelling opgenomen in hun beleid en stellen daar minimaal 4 uur per week beschikbaar voor de uitvoering vanuit de eigen organisatie.

· Drie keer per jaar treedt een van de wethouders Volksgezondheid, Sport of Jeugd op als ambassadeur van B.Slim. Dit betekent dat hij elk jaar tot 2021 bij minimaal 3 B.Slim activiteiten een actieve rol heeft.

• In 2021 is met minimaal 2 publiek private partijen een samenwerkingsovereenkomst opgesteld.
• Elk jaar wordt de B.Slim mascotte Slimpie minimaal 6 keer per jaar ingezet bij activiteiten en vergroot de herkenbaarheid van de B.Slim activiteiten in de wijken.

Opzet van de interventie

Het preventieprogramma B.Slim richt zich op kinderen met een gezond gewicht als kinderen die te zwaar zijn in vijf wijken in Amersfoort. Kenmerkend voor het programma is de integrale aanpak met een breed samenhangend pakket van middelen, gericht op vijf pijlers van integrale aanpak: draagvlak, voorlichting en bewustwording, maatregelen gericht op de omgeving, signaleren en adviseren, en ondersteuning. Als basis gelden de vier pijlers voor de integrale aanpak van het Loket Gezond Leven van het RIVM. Daar is de pijler draagvlak (vanuit de EPODE-aanpak) aan toegevoegd. Deze werkwijze is vergelijkbaar met de landelijke JOGG-aanpak.

Om de doelgroep beter te bereiken wordt wijkgericht gewerkt. Meer dan bij een stedelijke aanpak kan zo worden aangesloten bij de wensen en behoeften van de doelgroep en wordt deze beter betrokken bij de activiteiten. Uitgangspunten bij het wijkgericht werken zijn:

• Kleinschalige, laagdrempelige lokale activiteiten in de eigen wijk/buurt;
• Participatie van de doelgroep, activiteiten die aansluiten bij hun wensen en behoeften;
• Aansluiten bij reeds bestaande initiatieven en structuren;
• Outreachend werken: bestaande en nieuwe activiteiten worden dichter bij de doelgroep gebracht;
• Intersectorale samenwerking op zowel beleids- als uitvoeringsniveau zoals met onderwijs en sport.

Klik hier als u tekst wilt invoeren.

Locaties en Uitvoering

Waar: B.Slim is een integrale wijkgerichte aanpak in de gemeente Amersfoort, waarbij per wijk gekeken wordt naar de signalen, cijfers en aandachtspunten met betrekking tot de doelgroep, cohesie en het netwerk. Per wijk wordt dan een plan van aanpak op maat gemaakt met de ketenpartners en inwoners uit de wijk. Door deze manier van werken wordt aangesloten bij de bestaande structuren en initiatieven in de wijk en wordt de participatie van de doelgroep vergroot. Afhankelijk van de lokale gezondheidscijfers, -analyses en netwerken van professionals in de wijken, kunnen de strategieën en activiteiten in andere gemeenten natuurlijk verschillen van die van B.Slim Amersfoort.

Door wie: De gemeente is opdrachtgever voor de wijkgerichte en integrale aanpak. De projectcoördinatie kan belegd worden bij een externe organisatie zoals de GGD, een sportorganisatie of bureau op het gebied van projectmanagent. Als wordt gekozen voor het uitbesteden van de project coördinatie heeft het wel de voorkeur nauw samen te blijven werken met de gemeente als duo in de coördinatie. Waarbij de betrokken ambtenaar kan sturen op bestuurlijk draagvlak, interne betrokkenheid binnen de gemeente en de integraliteit van het programma. De externe projectcoördinator kan zich dan vooral richten op de ontwikkeling van het programma in de wijk. Door nauw samen te werken kunnen deze twee elkaar versterken.

Voor het implementeren van B.Slim in andere wijken of gemeenten, is een aantal stappen te onderscheiden:

1. Verkenning van de wijk, hoe ziet deze er uit? Waar ligt die? Wat valt op?
2. Raadpleging van belangrijke intermediairs, zoals de wijkcoördinator en sociaal werker. Deze kennen de wijk en de structuren goed. Het gaat hier vooral over de ontwikkelingen in de wijk, de bestaande netwerken en welke andere partijen belangrijk zijn om te betrekken.
3. Opstellen van een wijkprofiel/startfoto van de wijk (cijfermatig en eerste signalen van de intermediairs).
4. Organiseren startbijeenkomst voor alle sleutelfiguren uit de wijk waarbij een toelichting wordt gegeven op de urgentie en het probleem vanuit de gezondheidscijfers. Verder wordt aan de hand van een werkvorm het gesprek gevoerd om verdieping te zoeken op de cijfers en de signalen van de intermediairs.
5. Betrekken wijkbewoners door aan te sluiten bij bestaande activiteiten en structuren zoals een wijkfeest, buurtavond of een zelf georganiseerde gratis buurtontbijt. Aan de hand van vragen ophalen wat de bewoners zelf zien aan signalen en kansen en waar zij behoefte aan hebben.
6. Input verwerken in de startfoto/wijkprofiel.
7. Opstellen plan van aanpak voor de wijk met de activiteiten per pijler en subdoelen. Hierin zijn minimaal een aantal kernactiviteiten opgenomen, zie figuur 1.
8. Vaststellen plan van aanpak met de Taak- en Adviesgroep.
9. Uitvoering en evaluatie activiteiten volgens plan van aanpak.
10. Aan het einde van het jaar: opstellen jaarverslag en bespreken en vaststellen in Taak- en Adviesgroep.

Materialen voor de uitvoering en werving:

• Westerveld M, Felix J (2015). Actieplan B.Slim 2015-2017, GGD regio Utrecht en Gemeente Amersfoort (het nieuwe Actieplan B.Slim 2018-2021 is in wording en nog niet definitief vastgesteld).
• Ouwerkerk A, Krol S (2018). Inhoudelijk jaarverslag B.Slim 2017. GGD regio Utrecht.
• Communicatieplan B.Slim.
• Het gezond leven spel.
• Banner, vlag en flyers B.Slim.
• Mascottepak B.Slim.
• Diverse gadgets zoals: flyers, bidons, fruitbakjes en kookschorten.

Materialen voor de evaluatie:

• Vos N de, Krol S (2018). Evaluatie B.Slim projectperiode 2015-2017. GGD regio Utrecht.
• Van der Kamp D, Vos N de, Felix J (2014). Factsheet evaluatie onder ouders, GGD regio Utrecht.
• Kahveci E, Jansen N, Fontijn M (2014). Evaluatieonderzoek onder ouders over het preventieprogramma B.Slim, GGD Midden-Nederland.
• GGD Midden Nederland (2014). Memo ‘Uitkomsten enquête – evaluatie onder kernpartners.
• Venemans A, Poort E, Gijssen E, Vos N de (2009). Evaluatie Overbruggingsplan Eemland, GGD Midden- Nederland.
• GGD Midden-Nederland (2014). Memo ‘Evaluatie samenwerking – taakgroep.

Alle boven genoemde materialen en overige zoals de jaarverslagen tot 2015 en de activiteitenplannen per jaar zijn verkrijgbaar of in te zien via de projectleider van B.Slim.

De interventie wordt door de commissie voor de tweede keer erkend als Goed onderbouwd. De eigenaar heeft de beschrijving verbeterd waardoor de interventie nu helder en kernachtig is beschreven.