Beweegimpuls

De laatste jaren is er veel aandacht voor bewegingsarmoede en achteruitgang in bewegingscompetenties onder kinderen. Daarnaast blijkt uit onderzoek dat steeds meer kinderen tussen de 9 en 12 jaar sportblessures oplopen (VeiligheidNL, 2013). Kinderen bewegen te weinig, zitten te veel en spenderen veel tijd achter een beeldscherm (Hendriksen, 2013). Kinderen hebben hierdoor een grotere kans op overgewicht, chronische ziekten en blessures (Ekblom e.a., 2000; Hallal e.a., 2006; Emery, 2003). Om de gezondheid en fitheid onder kinderen te verbeteren wordt steeds meer ingezet op een gezonde schoolomgeving. De Gezonde School en JOGG van het Nationaal Programma Preventie is hier een mooi voorbeeld van.

Er is een duidelijke relatie tussen bewegingsarmoede, verminderende sportdeelname en achteruitgang in bewegingscompetenties. Bouffard e.a. (1996) laten zien dat zonder een bepaald niveau van motorische fitheid en vaardigheden kinderen beperkt zijn in de hoeveelheid en de variabiliteit van lichamelijke activiteit. Een lage fitheid kan tevens een belemmering zijn om deel te nemen aan sport- en beweegactiviteiten. Elementen van fysieke fitheid, zoals motorische fitheid, vormen de basis voor complexere vaardigheden die nodig zijn bij sport- en spelactiviteiten (Hardy, 2012). Kracht, snelheid, flexibiliteit en coördinatie zijn basiseigenschappen die kinderen nodig hebben om fysiek actief te zijn. Daarnaast blijken bijvoorbeeld kracht en flexibiliteit geassocieerd met verschillende gezondheidsmaten, zoals cardiovasculaire ziekten, vetpercentage rond de buik en gezondheid van de beenderen in het lichaam en sportblessures (Catley & Thomkinson, 2013; Ortega e.a., 2008; Ruiz e.a. 2006). Wanneer bij kinderen deze basiseigenschappen niet voldoende ontwikkeld zijn, is er kans dat ze minder participeren in sport- en spelactiviteiten, omdat zij niet de juiste vaardigheden hebben. Hierdoor ondervinden deze kinderen niet de voordelen van een actieve leefstijl. Daarnaast kunnen deze kinderen blessures oplopen als zij wel deelnemen aan sport- en spelactiviteiten, bijvoorbeeld tijdens de lessen lichamelijke opvoeding. Uit onderzoek blijkt dat kinderen die op jonge leeftijd een lage fitheid hebben, niet in staat zijn om op latere leeftijd op een vergelijkbaar niveau te scoren als hun leeftijdsgenoten die op jongere leeftijd wel goede fitheid hadden (Haga, 2009).

De doelgroep van de Beweegimpuls bestaat uit leerlingen van het reguliere basisonderwijs: jongens en meisjes van groep 5 t/m 8. Klassikaal werken de leerlingen tijdens de gymles aan het verbeteren van hun motorische en fysieke fitheid.

Ter aanvulling: het is een klassikale aanpak waarbij alle leerlingen de lessen volgen van het gekozen lespakket. Het programma bestaat uit lesvoorbereidingen die één of een combinatie van fitheidsonderdelen verbeteren.

1. Groepsleerkracht & vakleerkracht LO

De beweegimpuls heeft met name veel meerwaarde voor scholen waar de groepsleerkracht de gymlessen geeft. Wanneer je als groepsleerkracht meer inzicht wilt krijgen in de fitheid van je leerlingen en deze gericht wilt verbeteren dan is de Beweegimpuls dé ideale interventie om mee aan de slag te gaan.

De beweegimpuls bestaat uit 4 blokken van ieder 4 gymlessen (zie ook Aanpak). Elke eerste gymles van ieder blok wordt gegeven door de lokale eerstegraad vakleerkracht LO. De groepsleerkracht geeft de overige drie gymlessen. Tijdens de eerste les van het blok doet de groepsleerkracht ervaring op en samen nemen ze de lesvoorbereidingen van het gehele blok door. De eerstegraad vakleerkracht LO of eerstegraad buurtsportcoach/combinatiefunctionaris begeleidt dus de groepsleerkracht.

De vakleerkracht LO kan werkzaam zijn binnen de school, of bij lokale sportbedrijven/sportraden, de gemeente of welzijnsorganisatie. Groot voordeel is dat de vakleerkracht niet op de loonlijst hoeft te staan van de basisschool, maar de gymlessen wel van zeer hoog niveau zijn.

PS In deze interventiebeschrijving richten wij ons specifiek op groepsleerkrachten die gymlessen geven. Uiteraard kunnen vakleerkrachten LO gebruik maken van de Beweegimpuls.

2. GGD – schoolarts (optioneel)

Vooraf: De Beweegimpuls bestaat uit twee onderdelen. 1) Meerdere lespakketten aan lesvoorbereidingen waarin op een gevarieerde en leuke manier de fitheid van leerlingen wordt verbeterd, en 2) een fitheidstest als monitoringinstrument. De lessen van de beweegimpuls starten met een klassikale fitheidstest. Aan de hand van de resultaten (welke onderdelen scoort de klas gemiddeld minder) wordt het lespakket samengesteld om één of een combinatie van de fitheidsonderdelen uithoudingsvermogen, hand-oog coördinatie, sprongkracht, balans, handknijpkracht, sprintvermogen en rompstabiliteit van de leerlingen te verbeteren. Na 16 Beweegimpuls lessen wordt deze fitheidstest weer gedaan, kan de voortgang gemeten worden en de inhoud van de lessen aangepast worden voor een volgende cyclus. Voor de fitheidstest maakt de Beweegimpuls op dit moment gebruik van de Eurofittest.

Met betrekking tot de GGD: wanneer het meten van de fitheid van basisschoolleerlingen past binnen de doelstellingen van lokaal netwerk ter bevordering van gezondheid (bijv. JOGG) kan worden samengewerkt met de GGD en de schoolarts. De GGD meet op alle Nederlandse scholen de BMI van de leerlingen in groep 2 en groep 6. Aangezien de Eurofittest hierin ook voorziet, is samenwerking handig. Kinderen hoeven niet nog een keer apart op te draven voor de GGD-meting en de GGD ziet de kinderen nu in een sociale omgeving functioneren, wat ze extra handvatten geeft bij het signaleren van mogelijke problemen.

3. Ouders

Mocht het nodig zijn kunnen een aantal ouders door de leerkrachten gevraagd worden om als vrijwilliger mee te helpen met het afnemen van de fitheidstest.

Hoofddoel

Het hoofddoel van de Beweegimpuls is het verbeteren van de motorische en fysieke fitheid van basisschoolleerlingen van groep 5 t/m 8.

De Beweegimpuls gymlessen starten met een klassikale fitheidstest (Eurofittest). Op basis van de onderdelen waar de klas gemiddeld het minste scoort wordt het Beweegimpuls lespakket samengesteld met de lesvoorbereidingen om één of een combinatie van de fitheidsonderdelen uithoudingsvermogen, hand-oog coördinatie, sprongkracht, balans, handknijpkracht, sprintvermogen en rompstabiliteit van de leerlingen te verbeteren. Door deze fitheidstest in te zetten als monitoringinstrument kan vervolgens de voortgang gemeten worden.

In de praktijk wordt verreweg in de meeste gevallen gekozen voor een lespakket met gymlessen ter verbetering van het uithoudingsvermogen, hand-oog coördinatie en sprongkracht.

Subdoel

Subdoelen basisschoolleerlingen

• Leerlingen zijn enthousiast over deelname aan de testen en de Beweegimpuls gymlessen. De gymlessen zijn leuk, geven plezier, zijn uitdagend en motiveren de leerlingen om hun ‘gezamenlijke’ fitheid te verbeteren.

Subdoelen groepsleerkrachten

• De kennis en kunde van de groepsleerkracht is verhoogd door de samenwerking met de eerstegraad vakleerkracht LO;
• De uitvoerende groepsleerkracht krijgt van de vakleerkracht LO praktische tips en vaardigheden om op een creatieve manier in spelvorm te werken aan de specifieke onderdelen van motorische en fysieke fitheid;
• De Beweegimpuls draagt bij aan hogere kwaliteit van het bewegingsonderwijs op school;
• De Beweegimpuls ontlast de groepsleerkracht in de voorbereiding omdat alle lessen al gedetailleerd zijn uitgewerkt;
• Door de gedetailleerde lesvoorbereidingen van de Beweegimpuls wordt de tijd in de gymles optimaal gebruikt, waardoor leerlingen meer sporten en bewegen tijdens de gymles;
• De uitvoerende groepsleerkracht is beter in staat om vroegtijdig over- en ondergewicht en achterblijvende fitheid te signaleren;

Subdoelen eerstegraad vakleerkracht LO/buurtsportcoach/combinatiefunctionaris

• De vakleerkracht LO heeft kennis en vaardigheden opgedaan om op creatieve wijze binnen verschillende spel- en sportvormen te werken aan specifieke onderdelen van fitheid;
• De initiator/vakleerkracht LO is na het volgen van de training Beweegimpuls in staat om een lokaal samenwerkingsverband op te zetten: bestaande uit de directie van de school, de GGD, de schoolarts en indien van toepassing initiatieven als JOGG en de gemeente;
• De initiator/vakleerkracht LO is enthousiast over de invulling van de lessen, ziet de meerwaarde en is in staat om hier samen met de groepsleerkracht uitvoering aan te geven.

Subdoelen ouders

• Ouders zijn geïnformeerd over de deelname van hun kind aan Beweegimpuls, op welke onderdelen hun kind getest wordt en op welke onderdelen de eventuele Beweegimpuls gymlessen ingezet gaat worden.

Opzet van de interventie

De opstartfase (4-8 weken)

1. Initiatiefnemer (eerstegraad vakleerkracht LO of buurtsportcoach/combinatiefunctionaris) neemt contact op met interventie-eigenaar Stichting Welzijn Lochem voor een intakegesprek.
2. De initiatiefnemer volgt de training Beweegimpuls.
3. De initiatiefnemer zorgt voor draagvlak bij ‘eigen’ basisschool, de gemeente en lokale initiatieven als JOGG en de GGD. Een lokaal netwerk wordt gevormd.
4. De initiatiefnemer organiseert vervolgens een bijeenkomst voor het lokale netwerk waar een ondersteuner vanuit Stichting Welzijn Lochem kennis, ervaringen en de opzet van de Beweegimpuls deelt. Groepsleerkrachten die gymles geven zijn hier ook bij aanwezig.
5. De voorbereidingen voor de uitvoering van de interventie kunnen worden getroffen: aanschaf materiaal, informeren van de ouders en het regelen van vrijwilligers voor het afnemen van de fitheidstesten.

De uitvoeringsfase (cyclus van 18 weken)

6. De Beweegimpuls kan gedurende het gehele jaar ingezet worden. De uitvoering van de Beweegimpuls is een proces dat zich kenmerkt door een cyclisch verloop zoals hieronder weergegeven:

Omdat de Beweegimpuls in een cyclus verloopt is het geschikt om het hele schooljaar door te worden ingezet. Een cyclus van de Beweegimpuls duurt 18 weken en bestaat uit 4 blokken van 4 weken en 2 weken gereserveerd voor de fitheidstesten. Eén keer per week geeft de groepsleerkracht gymles volgens de Beweegimpuls methodiek om specifiek te werken aan de motorische en fysieke fitheid van de leerlingen. Op basis van de voormeting wordt het lespakket samengesteld met één of een combinatie van fitheidsonderdelen die verbeterd kunnen worden. Door deze cyclische aanpak wordt de fitheid van de klas regelmatig gemonitord en op deze wijze kunnen onderbouwde keuzes worden gemaakt voor de invulling van de Beweegimpuls gymlessen.

Zie tabel in het werkblad pg. 11 en 12 

Locaties en Uitvoering

Om de Beweegimpuls op de basisschool te starten kan initiatief genomen worden door lokale vakleerkracht LO of buurtsportcoach/combinatiefunctionaris die gymlessen geeft op de basisscholen. In Lochem, waar de Beweegimpuls is ontwikkeld, is het project een samenwerkingsverband tussen basisscholen, de buurtsportcoach van Stichting Welzijn Lochem, Brede School, de GGD Noord Oost Gelderland, JOGG en de Vrijwilligerscentrale.

De interventie zelf wordt uitgevoerd in een gymzaal of sporthal die wekelijks beschikbaar moet zijn. De Beweegimpuls heeft met name veel meerwaarde voor scholen waar de gymlessen verzorgd worden door groepsleerkrachten. Door het uitvoeren van de beweegimpuls wordt de groepsleerkracht begeleid door een vakleerkracht LO. Het initiatief kan komen vanuit de basisschool zelf, of vanuit een lokale sportorganisatie de vakleerkrachten LO in dienst heeft.

Disseminatiefase:

• Voorlichtingsactiviteiten, zoals website, nieuwsbrieven, pers-uitingen en veel persoonlijke communicatie via projectcoördinator met iedere basisschool.
• We gaan communicatieplatforms voor vakleerkrachten LO (KVLO) en buurtsportcoaches (Kenniscentrum Sport en Bewegen) inzetten om onze ervaringen te delen en onze doelgroep enthousiast te maken om de Beweegimpuls uit te voeren.

Voor de adoptiefase:

• Goede intake met initiatiefnemer en op maat ondersteuning. Mocht het nodig zijn om aanwezig te zijn op informatieavond doen we dat graag.
• Materialen worden zoveel mogelijk gratis verstrekt. De Beweegimpuls is ontwikkeld met subsidiegelden vanuit Lochem en wij stellen onze opgedane kennis en ontwikkelde producten graag ter beschikking aan de rest van Nederland.
• De netwerkvorming is van groot belang voor een succesvol verloop van de Beweegimpuls en de verankering in beleid op de scholen.

Voor de gebruiksfase:

• Training Beweegimpuls en inspiratiemap vol met lesvoorbereidingen waardoor voorbereidingstijd voor gymlessen afneemt.
• Van groot belang is de samenwerking tussen lokale eerstegraad vakleerkracht LO en de groepsleerkrachten die de rest van de gymlessen uitvoeren.
• Nog te ontwikkelen is een inspiratiedag voor groepsleerkrachten met workshops hoe je op een creatieve manier gymlessen kan geven om een fitheidsonderdeel te trainen waarbij de lessen uitdagend en leuk zijn voor de leerlingen.

Voor de behoudsfase/verankering:

• Samenwerking KVLO lesvoorbereidingen uitbreiden.
• Verankering in het beleid van scholen

Initiatiefnemer/uitvoerende leerkracht LO

1. Uitgebreide Handleiding voor het lokaal uitvoeren van de interventie Beweegimpuls.
2. De Beweegimpuls Inspiratiemap met alle lesvoorbereidingen en instructiekaarten voor alle fitheidsonderdelen.

Materialen fitheidstesten

1. Brief waarin u ouders informeert over de Beweegimpuls.
2. Instructiekaarten onderdelen Eurofitheidstest.
3. Scoreformulieren Eurofitheidstest.
4. BMI registratieformulier (AVG proof).

Het pakket met materialen voor het afnemen van de Eurofittest.

Zie tabel in het werkbald pg.16