Body-Mind Fit met aikido

Probleem

Recente projecties van het CBS (2021) wijzen uit dat in 2050 een kwart van de bevolking (meer dan 4 miljoen mensen) 65 jaar of ouder is. Kwetsbaarheid neemt toe met de leeftijd, vooral vanaf 75 jaar. Men wordt kwetsbaar door een opeenstapeling van lichamelijke, psychische en sociale problemen die leiden tot eenzaamheid en toenemende beperkingen in het dagelijks functioneren (van Campen 2017). Dit legt ook extra beslag op de zorg, die geleverd wordt door de leeftijdsgroep 18-65 jaar. Deze leeftijdsgroep groeit tot 2050 juist niet (CBS 2021). Kwetsbaarheid van ouderen zal dus in toenemende mate op de hele samenleving drukken. In 2015 omvatte de zorg voor mensen van 65 jaar en ouder 44% van de totale zorguitgaven; in 2030 zal dit 54% zijn (de Klerk et al. 2019). De zorguitgaven voor kwetsbare ouderen bedragen ca. 5 maal zoveel als voor niet-kwetsbare ouderen (Vectis 2020). Het is dus van belang om kwetsbaarheid van ouderen te verminderen.

Kwetsbaarheid wordt geoperationaliseerd in de volgende indicatoren (van Campen 2011; RIVM 2016;):

• Fysiek: lichamelijk actief zijn, voeding, mobiliteit, evenwicht, zintuiglijke functies (horen, zien), kracht, uithoudingsvermogen, balans;
• Cognitief: o.a. denken, herinneren, waarnemen, interpreteren, problemen oplossen;
• Emotioneel: o.a. stemming en coping (omgaan met verlies of eenzaamheid);
• Sociaal: o.a. sociale relaties en ondersteuning.

De primaire doelgroep van de interventie zijn de kwetsbare ouderen in Nederland van 55 jaar en ouder.

Er is geen intermediaire doelgroep.

Hoofddoel

Ouderen (55–plussers) verlagen hun kwetsbaarheid nu en op latere leeftijd doordat zij na afloop van het BMF-programma fysieke, mentale en sociale beperkingen in het dagelijks leven weten te voorkomen of te verminderen, en zij zich hierin structureel blijven trainen.

Subdoel

Ouderen hebben na afloop van de BMF-cursus verbeterde weerbaarheid.

Weerbaarheid wordt hier omschreven als het vermogen op te komen dan wel te zorgen voor zichzelf, met respect voor zichzelf en anderen, in situaties die door het individu in kwestie als beangstigend dan wel bedreigend wordt ervaren. De weerbaarheid onder de doelgroep is vergroot wanneer ouderen hun positieve zelf-waargenomen competenties hebben verbeterd. Deze competenties staan verwoord in subdoelen 2-5.

1. De fysieke fitheid is verbeterd na deelname aan een BMF-cursus

Ouderen hebben na deelname aan een BMF-cursus betere fysieke fitheid (balans en ontspanningsvermogen, uithoudingsvermogen, coördinatie, mobiliteit en kracht).

2. De mentale fitheid is verbeterd na deelname aan een BMF-cursus

• Ouderen verhogen hun alertheid en probleemoplossend vermogen (cognitieve vlak)
• Ouderen verminderen hun angstbeleving (mentale en emotionele vlak)
• Ouderen komen meer in het reine en in balans met het ouder worden (emotionele vlak).

3. Sociale relaties zijn verbeterd na deelname aan een BMF-cursus

• Ouderen doorbreken hun sociaal isolement en verbeteren hun contactvaardigheden
• Ouderen krijgen meer sociale relaties d.m.v. verbeterde communicatiemogelijkheden en verbeteren hun actieve coping-strategie.

4. Cursisten beleven na afloop verhoogde vitaliteit, innerlijke kracht en gevoel van ‘een-heid’.

Vitaliteit en innerlijke kracht wordt in Aikido-termen benoemd en ontwikkeld als ‘Ki’, de vitale energie of ‘levensenergie’ die in alle levensvormen aanwezig is. ‘Een-heid’ wordt omschreven als een beleefde staat van zijn, gekoppeld aan tevreden-zijn met zichzelf, zichzelf in balans voelen en een ogenschijnlijk gemak in het handelen. Dit wordt in het Aikido uitgedrukt als ‘Ai-ki’. ‘Ai’ is te vertalen als ‘eenheid’, ‘Ki’ als de bovenbeschreven levensenergie, en samen betekent dit ‘zich één voelen en verbonden voelen’, ‘eenheid in verbintenis’. Dit is als leerweg te beoefenen: ‘Do’ betekent ‘weg’. Een geoefende aikidoka of aikidoleraar kan de ontwikkeling op deze punten waarnemen.

5. Na afloop van een BMF-programma zet minstens 25% van de deelnemers de training structureel voort in Aikido of een andere BMF-gerelateerde beweegkunst (Qi Gong, Tai Chi, Yoga, etc.)

Gebleken is dat er naast afzonderlijke BMF-cursussen behoefte bestaat het geleerde te bestendigen. Daarom bevat de interventie een stap die de overgang naar structureel beweegaanbod faciliteert (zie 1.3)

Opzet van de interventie

A. Opbouw van de interventie:

De BMF-interventie (project) bestaat uit 4 stappen. Stappen 1 en 4 zijn centraal, stappen 2 en 3 zijn cursus-specifiek en herhaalbaar binnen 1 project, naargelang omvang en verspreiding doelgroep, financiering, en uitvoeringscapaciteit.

Stap 1: Opbouw netwerk en aanvraag subsidie

Stap 2: Werving doelgroep en communicatie

Stap 3a: Kennismakingslessen

Stap 3b: Uitvoering van de BMF-cursussen

Stap 3c: Doorstroom/opstapfase

Stap 4: Evaluatie en rapportage

B. Aanvrager:

Interventie-eigenaar is de Aikido bond Nederland (AbN), aangesloten bij het NOC*NSF. De interventiecoördinator voor BMF is het AbN-bestuurslid Ouderenbeleid. De AbN heeft ouderenbeleid opgenomen in zijn Meerjarenbeleidsplan 2021-24 (Aikido Bond Nederland 2020). De uitvoering gebeurt door lokale Aikido-organisaties aangesloten bij de AbN, al dan niet in gezamenlijkheid met lokale partner-organisaties. De interventiecoördinator verleent naar behoefte advies in alle fasen van de interventie.

C. Omvang:

Stap 1: 3-12 maanden, afhankelijk van bestaande netwerkcontacten.

Stap 2: 1-3 maanden.

Stap 3a: 1 x 90 minuten, max 25 personen per kennismakingsles

Stap 3b: 9 lessen à 90 minuten, in 9 weken. Max. 20 deelnemers/cursus.

Stap 3c: 6 maanden.

Stap 4:Evaluatie en rapportage is afhankelijk van de omvang en eisen subsidiegever. Reken minstens 4 maanden voor een project van 20 cursussen.

Locaties en Uitvoering

A. Soort organisaties

• Lokale Aikido-organisatie (Aikidovereniging, -stichting of -onderneming): deze kan een BMF-interventie initiëren, en is dan verantwoordelijk voor alle onderdelen van het project (netwerk-onderhoud, promotie, uitvoering door eigen BMF-trainers, evaluatie).
• Ook kan BMF worden geïnitieerd door op de doelgroep gerichte hulpverlenende en ondersteunende organisaties. Zij hebben meestal al een netwerk, maar zullen de uitvoering uitbesteden aan de lokale Aikido-organisatie die daarvoor BMF-trainers inzet, en met hen afspraken maken over promotie en evaluatie.

B. Soort locaties

Gelet op de aard van de oefeningen is het wenselijk dat BMF wordt uitgevoerd in een ruime zaal waar men gebruik kan maken van judomatten en dikke valmatten (zie onder Materialen). Andere voorwaarden zijn: goede bereikbaarheid voor ouderen (ook bij gladheid);

• voldoende privacy en rust (geen achtergrondlawaai);
• aanwezigheid van EHBO-materiaal en een AED op bereikbare afstand;
• gespreksruimte met zitgelegenheid voor het tweede (sociale) lesdeel.

De BMF-cursussen kunnen verspreid over een gemeente of regio plaatsvinden, of op de eigen locatie van de Aikido-organisatie. Het eerste brengt BMF dichter bij mensen in meerdere wijken, het laatste verhoogt de kans op doorstroming van de oudere naar structureel sporten bij de Aikido-organisatie.

A. Implementatie door interventie-eigenaar

• De AbN voert als koepelorganisatie zelf geen interventies uit. Dit doen Aikido-organisaties of andere lokale organisaties
• BMF is beleidsmatig verankerd in de AbN-Visienota 2020-2024. Deze nota bevat een paragraaf Senioren-Aikido met een uitvoeringsprogramma dat ondersteuning en borging biedt aan de BMF-interventie.
• De AbN heeft sinds eind 2019 een bestuurslid/coördinator ouderenbeleid, tevens BMF-interventiecoördinator, en een commissie ouderenbeleid, bemenst door ervaren aikidoleraren met deskundigheid op het gebied van ouderen-aikido, fysiotherapie, geriatrie en ouderenzorg.
• De AbN ondersteunt BMF-uitvoerders naar behoefte en stelt het beleid en implementatie bij op basis van feedback uit evaluaties.

B. Implementatie door andere initiatiefnemers:

De uitvoerders:

• houden nauw contact met de AbN en vragen/ontvangen zo nodig ondersteuning (zie boven)
• maken een implementatieplan gebaseerd op het bovenbeschreven stappenplan (zie 1.3, Inhoud interventie) en de Handleiding BMF. Dit implementatieplan kan gekoppeld zijn aan een externe subsidieaanvraag.
• registreren alle interventie-uitvoeringen en subsidieaanvragen centraal bij de AbN.
• voeren de BMF-interventie uit volgens het implementatieplan en passen dit zo nodig aan.
• voeren een transparante administratie van financiële en personele inzet.
• monitoren en evalueren de BMF-cursussen volgens de methodieken beschreven in 1.3 onder Evaluatie.
• rapporteren de evaluatieresultaten, conclusies en aanbevelingen aan de AbN, de subsidiegever en eventuele andere partijen binnen een afgesproken termijn.

Promotie

• Folders, flyers, posters, lokaal te produceren.
• Website (bijvoorbeeld webpagina op site van uitvoerder) en sociale media met informatie over de cursussen, nieuws, en contactgegevens.
• Promofilmpjes en foto’s van cursussen (vraag vooraf toestemming aan afgebeelde deelnemers!)

Uitvoering

• Judomatten: uit voorraad van uitvoerder of nieuw aangeschaft; Zo nodig stelt de Aikido bond Nederland een leenmat ter beschikking.
• Vervoer matten naar/van locaties: door uitvoerder
• Dikke valmat: veelal aanwezig in de plaatselijke gymzalen, vervoerbare modellen te koop in de sportgroothandel. Aan te bevelen gezien de kwetsbaarheid van ouderen.
• Klein sportmateriaal zoals flexibeans (‘noedels’), houten stokken en zwaarden zijn in het bezit van iedere aikidoleraar, dus ook BMF-trainers.

Leesmateriaal

• Handleiding: Body-Mind Fit met Aikido: beschrijft doelen, methodiek, inhoud en een stappenplan voor de uitvoering van de interventie. Je kunt de handleiding hier downloadenhttps://aikidostichtingarnhem.nl/wat-is-aikido/valpreventie-en-weerbaarheid-met-aikido-voor-55/?preview_id=380&preview_nonce=921b9e8870&_thumbnail_id=391&preview=true
• Reader: De reader is een voorloper van de Handleiding, toegespitst op twee inmiddels voltooide BMF-projecten. Titel “BodyMindFit met Aikido: Weerbaarheid voor ouderen” (januari 2019), een reader voor cursisten en uitvoerders. Deze is via deze link te downloaden.

• (https://aikidostichtingarnhem.nl/wp-content/uploads/2019/09/reader-BMF-versie-20190112.pdf.)

Evaluatiemateriaal

• De Aikido bond Nederland stelt evaluatiemateriaal (monitoring-formats, vragenlijsten) beschikbaar aan de uitvoerders. Vragenlijsten zijn gebaseerd op methodieken van gevestigde onderzoeksinstituten, zoals het Mulier Instituut.
• Uitvoerders dienen AVG-proof te werken en anonimiteit van deelnemers te waarborgen!