Fitalo

Aard: Mensen met een motorische beperking of chronische ziekte bewegen minder dan gezonde mensen, en doen minder vaak aan sport. Mensen met een motorische beperking brengen per dag aanzienlijk meer tijd zittend door dan mensen zonder beperking (Manns et al.,2012)

Dit terwijl lichamelijke activiteit zorgt voor een beter en sneller herstel, en leidt tot een betere (biomedische- en psychosociale) gezondheid op de lange termijn (Rimmer et al.,2012). Ook bij mensen met een motorische beperking en/of chronische ziekte is de hoeveelheid en intensiteit van dagelijkse lichamelijke activiteit gerelateerd aan kwaliteit van leven, enkele jaren na revalidatie (Krops et al.,2017). Lichamelijke activiteit is dus effectief als middel voor geïndiceerde gezondheidspreventie (European Physical and Rehabilitation Medicine Bodies Alliance,2018).

Ernst: Wereldwijd ondervindt naar schatting 15% van de mensen een vorm van een beperking. Dit komt neer op meer dan 1 miljard mensen (WHO,2011). 9,6% van de volwassen Nederlanders ervaart problemen met bewegen (von Heijden et al.,2013; van den Brink & Savelkoul.,2013). Door de wereldwijde vergrijzing wordt verwacht dat het aantal mensen met een motorische beperking of chronische ziekte zal toenemen (Seeman et al.,2010). In Nederland voldoet ongeveer 16% van de mensen met een motorische beperking aan de beweegrichtlijnen en ongeveer 50% van de mensen met een chronische ziekte. Deze ondervraagde groep mensen met een chronische ziekte bevat ook mensen met chronische ziekten die het bewegen niet beperken, zoals allergieën. Fitalo richt zich specifiek op mensen met een motorische beperking en/of chronische ziekte die niet voldoen aan de beweegrichtlijn. Het percentage mensen met een chronische ziekte die het bewegen beperkt (bijvoorbeeld hartaandoeningen), dat voldoet aan de beweegrichtlijnen is lager. 58% van de mensen zonder motorische beperking of chronische ziekte voldoet aan de beweegrichtlijnen (CBS&RIVM,2020).

Spreiding: Na revalidatie bewegen jongere mensen (≤50 jaar) met een motorische beperking of chronische ziekte meer dan oudere mensen (>51 jaar). Vrouwen bewegen meer dan mannen, mensen met ernstig overgewicht (BMI>30 kg/m2) bewegen minder dan mensen met een gezond BMI of licht overgewicht (BMI 25–30 kg/m2), en mensen die veel alcohol drinken bewegen minder dan mensen die geen, matig of gemiddeld veel alcohol drinken. Tot 1 jaar na revalidatie laten hoog opgeleiden een toename van beweeggedrag zien, terwijl het beweeggedrag van laag opgeleiden licht afneemt (Brandenbarg et al.,2022).

De uiteindelijke doelgroep van Fitalo bestaat uit mensen vanaf 18 jaar met een motorische beperking en/of chronische ziekte die niet voldoen aan de beweegrichtlijn (Kenniscentrum Sport en Bewegen, 2020; Bull et al.,2020). Voorbeelden van diagnosegroepen zijn: mensen met hersenletsel, orthopedische problematiek, chronische pijn, reuma, neurologische aandoeningen of hart- long aandoeningen. Fitalo is specifiek gericht op mensen die zelfstandig wonen. Fitalo richt zich op mensen die wonen in de gemeente door wie de interventie als opdrachtgever wordt gefinancierd.

De intermediaire doelgroepen voor Fitalo zijn:

• Alle organisaties in een gemeente die gericht zijn op zorg en welzijn (bijvoorbeeld huisartsen, thuiszorg, welzijnsorganisaties, WMO consulenten, fysiotherapeuten en diëtisten)
• Rol: Doorverwijzing van potentiële deelnemers naar Fitalo.
• Sport- en beweegaanbieders
• Rol: Uitvoeren van sport- en beweegaanbod waaraan deelnemers kunnen deelnemen. Sport- en beweegaanbieders nemen na de coachingsperiode van de beweegcoach de begeleiding van de deelnemer over.
• Gemeente. Nb: de opdrachtgever is veelal een gemeente vanwege het regionale karakter en de doorverwijzingsstructuur.
• Rol: Faciliteren van samenwerking tussen zorg, welzijn en sportdomeinen. Afstemming van organisatorische zaken (bijv. communicatie)

Hoofddoel

Na 12 maanden bewegen deelnemers meer en hebben zij dit structureel ingebed in hun dagelijks leven, waardoor zoveel mogelijk deelnemers voldoen aan de beweegrichtlijnen.

Subdoel

Einddoelgroep:

1. Deelnemers weten na de intake (2 maanden) beter wat de risico’s van inactiviteit zijn, en wat lichamelijke activiteit voor hen persoonlijk kan opleveren.
2. Deelnemers weten na 4 maanden beter welk sport- en beweegaanbod beschikbaar is bij hen in de buurt en wat past bij hun mogelijkheden en wensen.
3. Deelnemers weten beter hoeveel tijd per week zij bewegen door middel van het dagelijks gebruik van een activiteitenmonitor.
4. Deelnemers hebben na 12 maanden een positievere houding ten aanzien van lichamelijke activiteit.
5. Deelnemers hebben na 12 maanden meer vertrouwen dat zij barrières kunnen overwinnen om lichamelijk actief te worden en blijven.

Intermediaire doelgroep:

1. Professionals werkzaam bij zorg- en welzijnsorganisaties zijn meer overtuigd van de positieve effecten van bewegen bij mensen met een motorische beperking of chronische ziekte na de voorbereidingsfase (3 maanden).
2. Professionals werkzaam bij zorg- en welzijnsorganisaties weten na de voorbereidingsfase (3 maanden) beter welk beweegaanbod er is voor mensen met een motorische beperking of chronische ziekte.
3. Professionals werkzaam bij zorg- en welzijnsorganisaties verwijzen na de voorbereidingsfase (3 maanden) meer mensen met een motorische beperking of chronische ziekte door naar de beweegcoach, die hen begeleidt naar een actievere leefstijl.
4. Sport- en beweegaanbieders hebben na 12 maanden meer kennis over de wijze waarop zij mensen met een motorische beperking en/of chronische aandoening kunnen begeleiden bij hun sport- en beweegaanbod.
5. Door de inzet van een beweegcoach, onder regie van de gemeente, is er een verbeterde structurele samenwerking tussen zorg, welzijn en sport voor mensen met een motorische beperking of chronische ziekte. Deze samenwerking is tot stand gekomen gedurende de projectperiode van 12 maanden.

Opzet van de interventie

Een gemeente (opdrachtgever) financiert de methodiek Fitalo voor een periode van minimaal 15 maanden. De eerste 3 maanden zijn de voorbereiding en daarna is een uitvoeringsfase van 12 maanden. De methodiek bestaat uit de volgende fasen en stappen:

Voorbereiding (3 maanden)

• Stap 1: In kaart brengen van de lokale intermediaire doelgroep en draagvlak creëren

• Stap 2: In kaart brengen van lokaal sport- en beweegaanbod

• Stap 3: Opstellen communicatieplan

• Stap 4: Creëren van draagvlak bij intermediaire doelgroep

• Stap 5: Werven en enthousiasmeren van deelnemers

Tussen de voorbereiding en de uitvoering/monitoring vindt een tussentijdse evaluatie plaats met de opdrachtgever.

Uitvoering en monitoring (12 maanden)

• Stap 6: Intake afnemen bij deelnemer (ca. 60 minuten)

• Stap 7: Plan van aanpak per deelnemer (ca. 60 minuten)

• Stap 8: Matchen van vraag en aanbod (ca. 30 minuten)

• Stap 9: Begeleiding en monitoringsfase (tweewekelijks kort contact, ca. 5 minuten; tussentijdse evaluaties van ca. 60 minuten na 3, 6 en 12 maanden)

Eindevaluatie (na 12 maanden)

• Eindevaluatie deelnemer

• Eindevaluatie intermediaire doelgroep en opdrachtgever

• Eindevaluatie opdrachtgever

De opdrachtgever (gemeente) is met name betrokken bij de voorbereidingsfase (stap 1 – 5). Er vinden tussentijdse evaluaties en een eindevaluatie plaats met de opdrachtgever.

Locaties en Uitvoering

UMCG Centrum voor Revalidatie is eigenaar van het gedachtengoed achter Fitalo. Huis voor de Sport Groningen is als praktische organisatie verantwoordelijk voor de landelijke uitrol, en ondersteunt bij de lokale inzet van Fitalo alle landelijke gemeenten die Fitalo afnemen.

De opdrachtgever voor Fitalo is een gemeente. Zij kunnen er eventueel voor kiezen om Fitalo in een deel van hun werkgebied uit te voeren, wanneer het gebied erg groot is. De interventie wordt uitgevoerd door een beweegcoach. De beweegcoach kan in dienst zijn bij de gemeente, maar ook gedetacheerd zijn vanuit een sportorganisatie, zichzelf verhuren als zelfstandige zonder personeel (ZZP-er) of ingehuurd worden bij bijvoorbeeld een welzijnsorganisatie. De lichamelijke tests bij aanvang van de interventie worden uitgevoerd door een (BIG-geregistreerde) fysiotherapeut.

Voor de veiligheid van de beweegcoach vindt in ieder geval het eerste gesprek plaats op een openbare locatie, bijvoorbeeld een buurthuis, en niet bij de deelnemer thuis. Dit omdat vaak sprake is van multi-problematiek, en er situaties zijn waarin de beweegcoach zich niet veilig kan voelen. Wanneer de beweegcoach het daarna veilig acht om bij de deelnemer thuis te komen wordt dit aanbevolen, omdat dan de sociale context meegenomen kan worden in de verdere begeleiding.

Op bestuurlijk niveau worden o.a. informerende, marktgerichte- en productgerichte implementatie strategieën toegepast (CFIR-ERIC Matching Tool v1.0; Damschroder et al., 2009). Tijdens het landelijk overleg aangepast sporten (LOAS) van koepelorganisatie voor provinciale sportorganisaties (Sportkracht 12) wordt door de beleidsadviseur van Huis voor de Sport Groningen voorlichting gegeven over de inhoud van Fitalo, zodat andere provinciale sportorganisaties gemeenten hierover kunnen informeren. Door de interventie te erkennen, en verder wetenschappelijk onderzoek uit te voeren wordt de kwaliteit en het imago van Fitalo verbeterd (marktgerichte strategieën). Huis voor de Sport Groningen doet jaarlijks behoeftepeilingen bij de gemeenten waar zij buurtsportcoaches en beweegcoaches detacheren, waarin Fitalo aangeboden wordt (productgerichte strategie).

Wanneer toezegging is om Fitalo uit te voeren worden educatieve-, organisatorische-, motiverende-, samenwerking bevorderende- en informatieve implementatie strategieën toegepast op uitvoerend niveau (CFIR-ERIC Matching Tool v1.0). De beweegcoach krijgt een scholing in de methodiek van Fitalo en heeft intervisiebijeenkomsten met hoofduitvoerder Huis voor de Sport Groningen. Dit zorgt ervoor dat de methodiek van Fitalo op de juiste manier lokaal wordt uitgevoerd (educatieve strategie). In stap 4 (zie plan van aanpak) zorgt de beweegcoach voor het opzetten van ketenzorg, d.m.v. doorverwijsmogelijkheid voor intermediaire doelgroepen (organisatorische strategie). De beweegcoach heeft persoonlijk (intercollegiaal) contact en organiseert bijeenkomsten voor de intermediaire doelgroep om hen te stimuleren om potentiële deelnemers door te verwijzen naar Fitalo (motiverende strategie). De intermediaire doelgroep krijgt een actieve rol en er is geregeld overleg tussen de beweegcoach en de intermediaire doelgroep (samenwerking bevorderende strategie). Om potentiële deelnemers te werven (stap 5, plan van aanpak) wordt promotiemateriaal verspreid (flyers, krantenartikelen) (informerende strategie). Templates voor dit promotiemateriaal zijn beschikbaar in het handboek.

Er is een handboek (bijlage) beschikbaar met daarin de volgende materialen:

• Voorbeeld contract fysiotherapeut
• Voorbeeld uitleg intermediaire organisaties
• Voorbeeld krantenartikel lokale media
• Rapportageformulier fysieke tests (fysiotherapeut en monitoring)
• Toestemmingsformulier voor data opslag
• Registratieformulier contactmomenten
• Rapportageformulier 1e telefonisch contact
• Rapportageformulier 2e gesprek: kennismaking, matching vraag / aanbod
• Evaluatieformulier 3, 6 en 12 maanden
• Handleiding monitoring
• Voorbeeld factsheet eindevaluatie
• Voorbeeld overzicht netwerk intermediaire organisaties, beweeg- en sportaanbod
• Informatieblad Motiverende gesprekstechnieken

Daarnaast zijn flyers beschikbaar voor de eindgebruiker, gemeenten en intermediairs (bijlagen).

De materialen zijn bestemd voor de beweegcoach, en verkrijgbaar via Huis voor de Sport Groningen.