Futsal Chabbab

In verschillende aandachtswijken in Nederland is sprake van leefbaarheidsproblematiek. Eén van de zaken die de leefbaarheid onder druk zetten is overlast, vaak veroorzaakt door jongeren. Denk hierbij aan: geluidsoverlast, het lastigvallen van mensen straat, vervuiling, het vernielen en beschadigen van auto’s en tuinen, drugsoverlast en agressie en gebrek aan aanspreekbaarheid (Leidelmeijer, Bogaerts & Roet, 2010; Noorda & Veenbaas, 2006).

Voortijdige schooluitval leidt ertoe dat jongeren zonder startkwalificatie de school verlaten en zich op de arbeidsmarkt moeilijk kunnen handhaven. De uitval is het grootst onder jongens, onder leerlingen uit eenoudergezinnen en uit lage inkomensgroepen. Op het niveau van wijken blijkt dat de uitval van leerlingen uit aandachtswijken (met veel arme gezinnen, gezinnen zonder inkomsten uit betaalde arbeid en met een hoog percentage etnische minderheden) twee keer zo hoog is als die van leerlingen en deelnemers uit andere wijken. Uit Nederlands onderzoek blijkt dat kinderen uit gezinnen met een lagere sociaaleconomische status op grond van de baan van de ouders, ongeveer 50% meer kans hebben om voortijdig het onderwijs te verlaten dan kinderen uit gezinnen met een hogere sociaaleconomische status (Herweijer, 2008). Schoolverzuim is een duidelijke indicator voor schooluitval. Maar ook verslechterde cijfers, concentratieproblemen, agressief gedrag of anderszins opvallend gedrag kunnen indicaties zijn (Berkeley & Van Uden, 2009).

Overlastproblematiek concentreert zich in aandachtwijken van grotere steden. Er wordt substantieel meer jongerenoverlast ervaren als het aandeel bewoners van niet-Nederlandse herkomst in een buurt de 5 á 10% overschrijdt en er ontstaat nog weer meer jongerenoverlast als hun aandeel rond de 30% uitkomt. Dit geldt zowel voor de oordelen van autochtone bewoners als voor bewoners met een niet-Nederlandse achtergrond. Uit de cijfers blijkt dat ervaren overlast al jaren stabiel is. 7 à 8 % van de bewoners ervaart vaak overlast van jongeren, 22% ervaart dit soms (Leidelmeijer et al., 2010). Inmiddels is in heel Nederland de (ervaren) overlast door rondhangende jongeren aan het dalen. T.o.v. 2005 daalt de aanwezigheid van deze overlast met 18% en vanaf 2012 neemt het aantal buurtbewoners dat zelf jongerenoverlast ervaart af met 23% (CBS, 2017, pp. 10 en 12).

In de beeldvorming, maar ook in de criminaliteitscijfers wordt jongerenoverlast sterk geassocieerd met jongeren van niet-Nederlandse herkomst. Van overlastgerelateerde delicten waar jongeren van worden verdacht, gaat het in ruim de helft van de gevallen om een jongere van Nederlandse herkomst (54%). In ruim een derde van de gevallen (34%) betreft het een jongere met een niet-westers allochtone achtergrond. Dat is ruim twee keer zoveel als het aandeel niet-westers allochtone jongeren in Nederland (16%) (Leidelmeijer et al., 2010).

In het jongerenwerk blijven meiden vaak onzichtbaar. Jongens domineren vaker de ruimte, waardoor de aandacht van gemeentes en jongerenorganisaties naar hen toegaat. De activiteiten richten zich meer op jongens, waardoor de meiden zich niet altijd prettig voelen en wegblijven (de Boer & Metz, 2014). Ze veroorzaken dan wel minder overlast, maar hebben zeker ontwikkelingsbehoeften en kunnen worstelen met meer internaliserende problematiek zoals een laag zelfbeeld, een eetstoornis, zelfbeschadiging, slachtoffer worden van loverboys etc. (Kooijmans, 2011). Uit cijfers van het CBS komt naar voren dat een grote groep meiden in de leeftijd van 16 tot 20 te maken heeft met psychische problemen, ruim twee keer zoveel dan bij jongens in die leeftijdscategorie (Centraal Bureau voor de Statistiek, 2015). Ook hier is preventief insteken dus gewenst.

Schooluitval vindt meer plaats in het middelbaar beroepsonderwijs (mbo) dan in het voortgezet onderwijs (vo). Samen met verontrustende signalen die FC Social Work opving vanuit ROC Nijmegen was dit reden om de leeftijd van de interventie te verhogen naar 18. Landelijke cijfers voor schooluitval (vo en mbo) zijn sinds 2015 weer aan het stijgen. Voor het schooljaar 2017-2018 gaat het om 25.574 voortijdig schoolverlaters (1,89%). In Nijmegen zijn er dat 279 (2,75%), dus hoger dan het landelijke percentage en vergelijkbaar met andere G40-gemeenten als Groningen, Dordrecht of Almere.

Doelgroep van de interventie Futsal Chabbab zijn jongens en meisjes tussen acht en achttien jaar oud in aandachtswijken met een lagere SES, waar schooluitval uit (V)MBO hoog is en er veel overlast op straat wordt ervaren. De interventie richt zich enerzijds op jongeren die vaak op straat ‘hangen’ en al in de ‘straatcultuur’ betrokken zijn en anderzijds op basisschoolkinderen die zich daar (op latere leeftijd) toe aangetrokken kunnen voelen.

De intermediaire doelgroep bestaat uit de trainers van Futsal Chabbab. De interventie biedt middels een intern leerbedrijf een doorgroeikans voor jongeren – die als doelgroep aan de interventie begonnen – tot assistent-trainer en trainer. Zij dienen als rolmodel voor de doelgroep. Hun belangrijkste doel is de jongeren, in samenwerking met ouders, oudere broers en zussen, jongerenwerkers, school en evt. andere hulpverleners, mede op te voeden. De trainers worden hierin begeleid en leren zo coachingstechnieken, pedagogische en organisatorische vaardigheden aan. Zij staan naast de jongeren en leren hen op een respectvolle manier te handelen én fungeren als verbindende schakel in de integrale pedagogische aanpak in het jongerenopbouwwerk.

Hoofddoel

Futsal Chabbab heeft drie hoofddoelen:

1. Deelnemende jongeren uit aandachtswijken halen rond hun achttiende een startkwalificatie, zodat hun kansen vergroot worden en zij zichzelf kunnen ontplooien.

2. Overlast door deelnemende jongeren op straat in aandachtswijken wordt teruggedrongen en/of voorkomen tijdens en na de interventie.

3. Zelfontplooiing bij jongeren door sportbeoefening.

Subdoel

1. Deelnemende jongeren uit aandachtswijken halen rond hun achttiende een startkwalificatie, zodat hun kansen vergroot worden en zij zichzelf kunnen ontplooien.

a. Deelnemende jongeren halen eerst hun schooldiploma (95%) en daarna hun startkwalificatie (85%).

b. Jongeren met onvoldoendes halen die zo snel mogelijk op ondersteund door de huiswerkbegeleiding.

c. Jongeren (m.n. de meiden) leren zich weerbaarder op te stellen ondersteund door de workshops.

d. Jongeren leren gedisciplineerd te zijn.

e. Jongeren beseffen dat zij doelen kunnen halen op eigen kracht.

2. Overlast door jongeren op straat in aandachtswijken wordt teruggedrongen en/of voorkomen tijdens en na de interventie.

a. Jongeren houden zich aan de (omgangs)regels en weten een respectvolle houding aan te nemen naar autoriteitsfiguren in verschillende leefgebieden.

b. Criminaliteit en vandalisme door jongeren in aandachtswijken wordt verminderd/voorkomen.

c. De sfeer in de aandachtswijken wordt naarmate de interventie loopt verbeterd, er ontstaat meer verbinding tussen jong en oud.

3. Zelfontplooiing bij jongeren door sportbeoefening

a. Jongeren ervaren plezier in de sport en bevorderen hun zelfdiscipline en zelfvertrouwen.

b. Jongeren gaan vanuit Futsal Chabbab sporten bij een reguliere sportvereniging.

c. Jongeren van diverse achtergronden verbroederen (integreren) door gezamenlijke sportdeelname.

d. Jongeren bewegen structureel wat bijdraagt bij aan een gezondere levensstijl.

Belangrijk om te melden is dat deze doelen van onder naar boven werken, ook in de leeftijdsopbouw van de deelnemende kinderen en jongeren. Doel 3 is de basis: kinderen van 8-11 leren basisprincipes van samenspel en discipline en bouwen een vertrouwensband op met de trainer, dit uiteraard met veel sportplezier. Dat biedt een pedagogisch handvat om de jongeren te coachen als zij zich steeds meer op straat gaan ophouden tussen 12-14 (Doel 2), in de schoolse vaardigheden middels de huiswerkbegeleiding die dan begint en in weerbaarheid, middels de meidenworkshops. Dit zet zich voort in de 15-18 groep, waarbij het erop aankomt of jongeren de verleidingen van de straat het hoofd kunnen bieden (Doel 2) en daadwerkelijk hun schooldiploma en daarna hun startkwalificatie gaan behalen (Doel 1). Jongeren stromen op verschillende leeftijden in. Elk schooljaar is er een nieuwe aanmeldingsronde. De meeste jongeren lopen meerdere jaren, soms alle jaren, mee.

Opzet van de interventie

De interventie loopt gedurende een schooljaar en wordt in vier fasen onderverdeeld: 1. werving, 2. kennismaking, 3. uitvoering en 4. afsluiting. Bij de opstart in een nieuwe wijk of stad wordt de interventie voorafgegaan door een implementatiefase (0.).

Fase 0 Implementatiefase

Om Futsal Chabbab als interventie van de grond te krijgen dienen eerst trainers geselecteerd te worden (zie boven). Dat kunnen lokale vrijwilligers zijn of mogelijk jongerenwerkers. Verder dienen voor de integrale samenwerking wijkpartners betrokken te worden, m.n. jongerenwerk, basisscholen (voor de werving) en vo-scholen (voor de huiswerkbegeleiding). Subsidiepartners kunnen gevonden worden in gemeente, welzijnsorganisaties of fondsen. Een geschikte voetbalzaal en sportmaterialen moeten geregeld worden. De interventie-eigenaar en de betrokken stichting kunnen bij de implementatie ondersteunen. Zie ook onder bij implementatie.

Fase 1 Werving en Inschrijving

Werving via presentaties, proeflessen, social media, flyers en posters en vooral via sleutelfiguren van mond tot mond.

Fase 2 Kennismaking en relatieopbouw

Eerste zes weken training, kennismaken en selectie, afgesloten door uitreiking tenue.

Fase 3 Training, huiswerkbegeleiding, workshops en coaching

Deze fase loopt de rest van het schooljaar door. 1 uur training en 1 uur huiswerkbegeleiding / workshop per week. Er is regelmatig contact tussen werkveldpartners.

Fase 4 Toernooi en afronding

Maandelijks is er een competitie van de Futsal BuurtBattle met als afsluiting de finale.

(Deze fasen worden hieronder nader toegelicht.)

Locaties en Uitvoering

De zaalvoetbaltrainingen vinden plaats in een gymzaal/sportzaal. De huiswerkbegeleiding vindt plaats op school of in het wijkcentrum/jongerencentrum. Alle jongeren krijgen voetbaltraining en huiswerkbegeleiding in hun eigen wijk. De sportzaal moet groot genoeg zijn om met minimaal tien jongeren te kunnen trainen. De ruimte voor de huiswerkbegeleiding moet goede werkplekken hebben met computers waar de jongeren digitaal hun huiswerk kunnen maken.

Tot nu toe is de interventie uitgevoerd door twee type organisaties. De ene constructie is vanuit een sociale onderneming met trainers als vrijwilligers, onder de vleugel van een stichting die subsidies en fondsen werft en beheert en de sociale onderneming inhuurt. Ditzelfde kan uiteraard ook in een rechtstreekse subsidie- of aanbestedingsrelatie met een gemeente, wijk-/buurtteams of welzijnsmakelaar in de stad. De andere constructie is met jeugdprofessionals als trainers, jongeren(opbouw)werkers, in combinatie met evt. een activiteitencoördinator voor de buurtcompetitie, vanuit een welzijnsorganisatie. De interventie kan in principe in iedere (aandachts)wijk waar voldoende jongeren vanuit de straatcultuur betrokken kunnen worden, waar een geschikte sportzaal aanwezig is en met lokale trainers die respect bij de doelgroep genieten uitgevoerd worden. Belangrijk is dat er openheid is vanuit netwerkpartners om integraal en pedagogisch samen te willen werken met de trainers en de interventie. E.e.a. kan door procesregie of andere aansturing vanuit de gemeente in goede banen worden geleid.

Implementatie vindt plaats volgens het plan van aanpak dat wordt opgesteld bij aanvang van het project. Dit moet altijd een ‘tailor-made’ plan van aanpak zijn, gericht op de betrokken stad en wijken, netwerkpartners en andere stakeholders. De interventie-eigenaar en betrokken stichting kunnen ondersteunen in het ontwerp ervan. In dit plan van aanpak staat welke contacten gelegd moeten worden en welke werkafspraken gemaakt worden met gemeente, scholen, jongerenwerk, politie, et cetera. Het plan omvat ook het zoeken naar de locaties voor trainingen en huiswerkbegeleiding, het werven van de trainers/coaches, huiswerkbegeleiders en workshopleiders, welke trainingen worden aangeboden en natuurlijk ook hoe de jongeren geworven zullen worden. Van promotiemateriaal zijn voorbeelden in te zien.

Nieuwe uitvoerders kunnen kiezen uit de volgende drie ondersteuningspakketten:

Pakket 1: Handboek en handleidingen

De uitvoerder maakt gebruik van het handboek Futsal Chabbab – Verbindende jongeren-wijkaanpak. Methode Saïd (Sleegers, 2012), en de diverse handleidingen van 1) het voetbaltechnische deel Futsal Chabbab Trainingsklapper (Adema, Bouchalga & Arntz, 2012), 2) het pedagogische coaching deel: Tools voor de coach (Sen et. al., 2012b), 3) van de methode. Deze zijn bij FC Social Work te bestellen.

Pakket 2: Opstart en ‘coaching on the job’

FC Social Work helpt met het organiseren van de opstart, leidt zelf voorgestelde trainers (bijvoorbeeld jongerenwerkers) op en blijft hen over een afgesproken periode ‘on the job’ coachen.

Pakket 3: Implementatie van A tot Z

FC Social Work Nijmegen regelt de selectie van trainers, opstart en uitrol en alle randvoorwaarden die daarvoor nodig zijn.

De interventie heeft verschillende handleidingen:

• Handboek van Futsal Chabbab – verbindende jongeren-wijkaanpak;
• Voetbaltechnische handleiding;
• Handleiding huiswerkbegeleiding;
• Trainer/coach handleiding;
• Draaiboek Futsal BuurtBattle.
• Handleiding Futsal4Girls (beschikbaar vanaf juli 2020)

Tijdens de werving wordt er gebruik gemaakt van flyers en social media. Voor elke wijk en de daarbij horende leeftijdsgroep wordt een eigen flyer gemaakt. Deze wordt opgehangen in de desbetreffende wijk. Op social media wordt er aan het begin van het schooljaar veel gepost, zodat jongeren zien dat Futsal Chabbab weer gaat beginnen.

Voor het evalueren van de interventie worden er verschillende dingen gedaan. Er is een observatieformulier over de trainers. Deze wordt besproken tijdens het evaluatiemoment van de trainers. Daarbij worden de jongeren betrokken bij een maandelijkse evaluatie door terugblikmomenten na de training of via enquêtes en onderzoeken van stagiaires (zie boven). Ook wordt er elk halfjaar van elke wijk een evaluatieverslag gemaakt, afgezet tegen de prestatie-indicatoren vanuit de gemeente.