In Balans: valpreventie programma voor ouderen

Valongevallen komen veel voor bij ouderen; naar schatting 33 procent van de zelfstandig wonende 65-plussers en zelfs 60 procent van de 85-plussers valt jaarlijks ten minste één keer. Valongevallen zijn bij 65-plussers de grootste oorzaak van spoedeisende hulp (SEH) bezoeken; in 2020 bezochten 13.000 65-plussers de SEH na een valongeval. Bij naar schatting 30 procent tot 50 procent van de valongevallen zijn de letsels beperkt tot blauwe plekken of schaafwonden, echter bij 5 procent tot 10 procent zijn de gevolgen zeer ernstig zoals fracturen of hersenletsel. Aangezien het merendeel van de letsels naar aanleiding van een valincident die op een SEH wordt behandeld wordt geclassificeerd als ernstig kunnen de nadelige gevolgen van een val een lange periode aanhouden. De ernst van de gevolgen van vallen bij ouderen in Nederland blijkt uit het grote aantal doden (5.012), ziekenhuisopnamen (36.700) of ouderen die opgenomen werden in een verpleeghuis na een val (13.300). Geschat wordt dat het aantal SEH bezoeken de komende dertig jaar zal blijven toenemen; dat komt vooral vanwege de dubbele vergrijzing: van de 85-plussers komt 1 op de 2 in een verpleeghuis terecht na een val en is het percentage ernstig letsel, verlies van kwaliteit van leven en medische kosten het grootst. Valincidenten bij ouderen hebben een grote impact op zorgkosten; in 2020 werd er ruim €1 miljard aan besteed (VeiligheidNL, 2021).

Daarnaast betekenen letsels opgelopen door een val vaak een enorme aanslag op de zelfredzaamheid van ouderen, het langer thuis kunnen wonen en de kwaliteit van leven. Veel ouderen die gevallen zijn ontwikkelen valangst, verliezen zelfvertrouwen en worden daardoor minder actief. Hierdoor ontstaat een vicieuze cirkel met verdere verslechtering van de fysieke fitheid en mogelijk sociaal isolement. Doordat de lichamelijke en geestelijke conditie na een val achteruit kan gaan, neemt het risico op gezondheidsklachten toe. De psychosociale gevolgen van een val, zoals valangst en verminderde activiteit, zijn op zichzelf weer risicofactoren voor een nieuwe val (Kendrick et al., 2014).

Zelfstandig wonende 65-plussers, die zich onzeker voelen tijdens het lopen, bang zijn om te vallen en/of al vaker zijn gevallen.

Intermediairs op uitvoeringsniveau zijn fysiotherapeuten, oefentherapeuten Mensendieck en Cesar, Sport en Beweegleiders senioren en Meer Bewegen voor Ouderen docenten.

Hoofddoel

Het doel van In Balans is het voorkomen van valongevallen bij ouderen

Subdoel

Subdoelen voor de einddoelgroep:

1. Deelnemers verbeteren hun spierkracht, balans en mobiliteit
2. Deelnemers zijn zich na afloop van de cursus bewust van de risicofactoren van valongelukken en weten wat zij daar in de eigen situatie aan kunnen doen.

3. Er is een toename van zelfvertrouwen, afname van valangst en ontspanning bij de deelnemers.

Subdoelen voor de intermediaire doelgroep;

na afloop van de In Balans scholing hebben zij:

1. Meer kennis over prevalentie, risicofactoren en preventie van vallen;
2. Meer kennis over de financiële organisatie (inclusief werving) en opbouw van In Balans;
3. Meer kennis en vaardigheid met betrekking tot het afnemen van motorische testen;
4. Meer vaardigheid met betrekking tot het geven van de oefeningen uit het trainingsprogramma;
5. Meer vaardigheid voor het opbouwen van een verantwoorde training (inclusief didactiek, gedragsverandering (stimuleren beweeggedrag en angstreductie)).

Opzet van de interventie

Het programma In Balans is als volgt opgezet:

• 1 informatiebijeenkomst;

• 3 cursusbijeenkomsten;

• 20 trainingen (10 weken 2x per week).

Schematische weergave van het In Balans-traject

Na elke fase is een keuzemoment ingebouwd zodat deelnemers kunnen kiezen of zij door willen gaan met het programma of willen stoppen.

De deelnemers krijgen een oefenboek met achtergrondinformatie en oefenstof. De deelnemers worden gestimuleerd de oefenstof ook thuis te doen. De cursusgroep bestaat gemiddeld uit 12 personen, maar kan uiteenlopen van 6 tot 15 deelnemers. Er is één begeleider per groep.

Locaties en Uitvoering

In Balans wordt uitgevoerd in een ruimte die groot genoeg is om met twaalf personen te bewegen, goed toegankelijk en bereikbaar is voor ouderen. Dat kan bijv zijn in een : wijk-/ buurthuis, kerk/moskee, ziekenhuis/ zorginstelling, fysiotherapiepraktijk, gezondheidscentrum, welzijnsinstelling.

In Balans kan worden uitgevoerd door (individuele) fysiotherapeuten, oefentherapeuten, sport- en bewegingsleiders en MBvO docenten.

Voor het werven van ouderen en het duurzaam organiseren van In Balans werken uitvoerders vaak samen met met organisaties als gemeenten, welzijnsorganisaties (ouderen), consultatiebureau voor ouderen, GGD’ en, thuiszorgorganisaties, ouderenbonden, vrouwenorganisaties, patiëntenverenigingen, ziekenhuizen en gezondheidscentra en/of zorgverzekeraars.

VeiligheidNL organiseert de scholing van In Balans docenten. Deze scholing wordt aan de intermediaire doelgroepen onder de aandacht gebracht via de website van VeiligheidNL, de Nieuwsbrieven van Kennisnetwerk Valpreventie, social media (linkedIn) en scholingsagenda’s van beroepsorganisatie. De scholing is geaccrediteerd door de KNGF (voor algemeen en geriatriefysiotherapeuten) en St.ADAP (oefentherapie Cesar en Mensendieck). Na afloop van deze scholing kunnen gecertificeerde In Balans docenten zelfstandig In Balans organiseren en aanbieden. In de scholing is aandacht besteed aan hoe In Balans georganiseerd moet worden (zoals werving, communicatie met ouderen, financiering, praktische organisatie). Daarnaast biedt VeiligheidNL via de e-learning toegang tot ondersteunende materialen voor de werving en de uitvoering van de cursus (denk hierbij aan deelnemerscertificaten, PowerPoint presentaties, enz.), en via de website van VeiligheidNL kunnen uitvoerders cursusboeken en flyers bestellen.

De landelijke implementatie van In Balans wordt gestimuleerd door opname van In Balans in (multidisciplinaire) lokale valpreventieprojecten. VeiligheidNL ondersteunt en adviseert de organisatie van dergelijke projecten middels materialen als de handleiding Lokaal Vitaal, keuzehulp beweeginterventies en beschrijvingen van goede praktijkvoorbeelden op de website. Op de website van VeiligheidNL staat tevens een landkaart met alle gecertificeerde In Balans docenten die door zorgverleners kan worden gebruikt.

Veel zorgverzekeraars vergoeden In Balans, een actueel overzicht daarvan is gepubliceerd op de website van In Balans.

Het cursusmateriaal voor de einddoelgroep bestaat uit:

• Cursusboek voor deelnemers met informatie over de cursus, achtergrondinformatie over risicofactoren van vallen en valpreventie, tips om te gaan met risicofactoren en uitleg over de oefeningen.
• Deelnemerscertificaat om na afloop van de cursus aan deelnemers uit te reiken.

De volgende materialen zijn beschikbaar voor werving en promotie:

– Filmpje In Balans dat ingezet kan worden voor promotie van de cursus

– Brochure met informatie over de opzet van de cursus, bedoeld om uit te delen na de informatiebijeenkomst – PowerPoint presentatie voor uitvoerders van In Balans te gebruiken tijdens de informatiebijeenkomst

Daarnaast zijn de volgende materialen beschikbaar ter ondersteuning van de uitvoerders van In Balans:

• Docentenhandleiding voor uitvoerders van In Balans, met achtergrondinformatie over de thema’s in het programma en opzet van de cursus
• e-learning voor uitvoerders van In Balans met daarin uitleg over de opzet van de cursus In Balans, filmpjes met uitleg over het afnemen van testen en het oefenprogramma.
• Reader voorbeeldlessen inclusief een DVD met voorbeeldoefeningen
• Voorlichtingsfilmpjes in 4 verschillende talen (Nederlands, Berbers, Turks, Arabisch)
• Beeldmateriaal ter ondersteuning van voorlichtingsbijeenkomsten
• Voorbeeld evaluatieformulier

In Balans bestaat al geruime tijd en is steeds doorontwikkeld. De interventie richt zich op zelfstandig wonende ouderen die bang zijn om te vallen of eerder zijn gevallen. De intensieve groepsaanpak zet in op balans, kracht, coördinatie en bestaat uit voorlichting, training en continuering in beweeggroepen. Onderzoek laat zien dat er eerste aanwijzingen tot effectiviteit zijn. De materialen zien er professioneel uit, en er is veel aandacht voor onderbouwing, kwaliteit en implementatie, ook over implementatie in bredere multifactoriële interventies.