Lekker Fit! Basisonderwijs

Probleem

Overgewicht wordt door de World Health Organization gedefinieerd als ‘abnormale of overmatige vetophoping, die een risico vormt voor de gezondheid’. Overgewicht bij kinderen is volgens de WHO één van de grootste uitdagingen op het gebied van volksgezondheid van de 21e eeuw. De prevalentie van overgewicht bij kinderen wereldwijd is in alarmerende tempo gestegen (WHO, 2020).

Spreiding

In Nederland heeft in totaal 13,2% van de kinderen van 4-11 jaar overgewicht, waarvan 10,5% matig overgewicht en 2,7% ernstig overgewicht (Gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor, 2021). Overgewicht lijkt vaker voor te komen bij jongens van 4-11 jaar dan bij meisjes van 4-11 jaar; 16,0% tegenover 10,2%. Cijfers uit grote steden zoals Amsterdam en Rotterdam (Steenkamer et al., 2017; Stam, 2018) laten daarnaast zien dan overgewicht vaker voorkomt bij kinderen uit groep 7 dan uit groep 2. Het CJG Rotterdam mat in 2018/2019 14% overgewicht bij kinderen uit groep 2 en 29% overgewicht bij kinderen uit groep 7. Daarnaast komt overgewicht vaker voor bij kinderen uit een Turks, Marokkaans of een Antilliaans gezin of een gezin met een lage SES.

Gevolgen

Overgewicht en obesitas hebben gevolgen voor de fysieke en psychische gezondheid tijdens zowel de kindertijd en het volwassen leven (WHO, 2016). Kinderen met overgewicht hebben vergeleken met kinderen met een gezond gewicht vaker een hoog cholesterolgehalte, vaker astma en slaapapneu en meer klachten aan het bewegingsapparaat (Kang et al., 2012; Krul et al., 2009; Yamaki et al., 2011). Ook hebben kinderen met overgewicht en obesitas vaker last van psychosociale problemen dan kinderen zonder overgewicht. Denk bijvoorbeeld aan eetstoornissen, een laag zelfbeeld en stigmatisering (Quek et al., 2017). Op latere leeftijd hebben kinderen met overgewicht meer kans op diabetes mellitus type II, te hoge bloeddruk, hart- en vaatziekten en vroegtijdige sterfte (Park et al., 2012). Door op de basisschool te investeren in een gezonde leefstijl, wordt een belangrijke basis gelegd voor een gezond en actief leven.

Kinderen in groep 3 t/m 8 van de basisschool. De schooldirectie, groepsleerkrachten, ouders en schoolsportverenigingen zijn intermediaire doelgroepen.

Lekker Fit! BO kent drie intermediaire doelgroepen:

• Schooldirectie en groepsleerkrachten

Basisschoolkinderen worden gevonden en bereikt via het basisonderwijs. Dit maakt medewerkers van de basisscholen een belangrijke intermediaire doelgroep. De schooldirectie speelt een belangrijke rol bij het (in)voeren van voedings- en bewegingsbeleid en de communicatie naar ouders. Groepsleerkrachten hebben dagelijks contact met de kinderen en hun ouders, fungeren als rolmodel voor de kinderen en hebben een belangrijke rol bij het handhaven van het voedingsbeleid in de klas.

• Ouders en verzorgers

Ouders en verzorgers hebben zowel thuis als op school invloed op wat het kind eet en drinkt. Daarnaast fungeren ze als rolmodel voor hun kind en voor andere ouders.

• Schoolsportvereniging (SSV)

Tot slot zijn ook de SSV’s een intermediaire doelgroep. Een SSV heeft een belangrijke rol bij het stimuleren van een actieve leefstijl en doorstroom naar sportverenigingen.

Het realiseren van een gezonder voedingspatroon en een toename van kwaliteit en duur van lichaamsbeweging bij basisschoolkinderen in groep 3 t/m 8. Drie jaar na de start Lekker Fit! BO:

• heeft 80% van de kinderen een gezonder voedingspatroon op school;
• beweegt 90% van de kinderen kwalitatief beter en meer op school.

Locaties en Uitvoering

Setting
De interventie wordt uitgevoerd op de basisschool. Ook de activiteiten van de SVV vinden in de vertrouwde schoolomgeving (in of nabijgelegen gymzaal) plaats. Kinderen in groep 3 t/m 8 gaan over het algemeen vier hele (school)dagen en een halve (school)dag naar school. Afhankelijk van de wensen van ouders en het (overblijf)aanbod van de school eten de kinderen tussen de middag thuis of op school. Kinderen die overblijven, nemen doorgaans eten van huis mee. Op sommige scholen wordt de lunch door de school verzorgd, dit is een eigen invulling van de school en geen onderdeel van de interventie.

Organisatie
Lekker Fit! BO kan uitgevoerd worden door de scholen zelf in samenwerking met een (gemeentelijke) organisatie die zich inzet voor overgewichtpreventie of bevordering gezonde leefstijl. GGD’en of gemeentelijke diensten zoals Jeugd, Onderwijs, Sport en Cultuur zijn voorbeelden van zulke organisaties. Om de interventie uit te voeren zijn een beleidsmedewerker Lekker Fit!, Gymleraar Lekker Fit!!, een diëtist (optioneel) en (sport)docenten nodig. De schooldirectie, intern begeleider en de groepsleerkrachten hebben als intermediaire doelgroep een belangrijke rol bij de uitvoering van de interventie op school. Wat de inhoudelijke rol is van de uitvoerders en intermediaire doelgroepen, staat beschreven bij de aanpak van de interventie (paragraaf 1.3) en is terug te vinden in de handleiding van Lekker Fit! Basisonderwijs.

Op dit moment wordt Lekker Fit! BO alleen uitgevoerd in de gemeente Rotterdam. De implementatie wordt ondersteund door een beleidsmedewerker Lekker Fit!. De beleidsmedewerker Lekker Fit! is de spin in het web en heeft contact met alle betrokken partijen om de voortgang van de school te monitoren. Andere gemeenten/organisaties die met Lekker Fit! BO aan de slag willen kunnen contact opnemen met gemeente Rotterdam, team Lekker Fit!. Ten behoeve van de implementatie is er voor de beleidsmedewerker Lekker Fit! een uitgebreide handleiding beschikbaar waarin alle activiteiten rondom de voorbereiding, uitvoering en evaluatie stapsgewijs en gedetailleerd staan beschreven.

Daarnaast werkt de gemeente Rotterdam op dit moment aan het vergroten van de toegankelijkheid van de interventie voor een breder publiek/andere gemeenten. Hiertoe is er een nieuwe website www.lekkerfit010.nl ontwikkeld, waar onder andere kennis over de methode wordt gedeeld en verschillende materialen kunnen worden gedownload.

Lekker Fit! Basisonderwijs is een mooie doorlopende interventie met een goede koppeling tussen doelen en uitvoering en een brede focus op zowel bewegen als voeding als invloed van de omgeving. De interventie is praktisch uitgewerkt en kent een goede onderbouwing. De effectiviteit van de interventie betreft uitsluitend groep 3-5 van het basisonderwijs.