Tigers op Recept

Aard

Overgewicht is een overschrijding van het normale vetgehalte van het lichaam die de gezondheid (negatief) kan beïnvloeden. Obesitas is een ernstige mate van overgewicht (NJi, 2019). Voor de interventie Tigers op Recept worden kinderen met (risico op) overgewicht geselecteerd door de bij de uitvoering betrokken zorgpartner(s) (zie paragraaf: selectie van doelgroepen). Zij maken hierbij gebruik van de JGZ- richtlijn overgewicht, waarbij leeftijd en geslacht specifieke BMI-afkappunten voor overgewicht worden gebruikt (NCJ, 2012).

Ernst/spreiding

In de afgelopen jaren is het aantal kinderen met overgewicht en obesitas toegenomen. In 2017 had 13 procent van de 4- tot 11-jarigen overgewicht, waarvan 3 procent obesitas. Jongens hebben vaker overgewicht (14%) dan meisjes (12%). Bij obesitas is dat andersom: meisjes (4%) vs. jongens (3%) (CBS et al., 2017a). Gewichtstoename ontstaat door een langdurige onevenwichtigheid in de energiebalans. Verschillende factoren hebben invloed op deze energiebalans (Ebbeling et al., 2002; Serra-Majem & Bautista-Castano, 2013). Een belangrijke bijdrage wordt echter geleverd door een ongezonde leefstijl: kinderen bewegen minder, doen meer zittende activiteiten en hebben een ongezonder voedingspatroon (Sturm, 2005). In 2017 haalde slechts 56 procent van de 4- tot en met 11-jarigen de beweegrichtlijn van minimaal een uur per dag tenminste matig intensief bewegen (RIVM et al., 2017). Tegelijkertijd zitten deze kinderen gemiddeld 7 uur per dag (CBS et al., 2017b). Verder blijkt dat de motorische ontwikkeling van Nederlandse kinderen in de afgelopen jaren achteruit is gegaan, waarbij kinderen met overgewicht slechter op motoriektesten scoren dan kinderen zonder overgewicht (Collard et al.,. 2014; Toussaint et al., 2015).

Uit verschillende onderzoeken blijkt dat overgewicht al wordt ontwikkeld voordat kinderen naar de basisschool (0 tot 5 jaar) gaan en dat dit een kritieke leeftijdsperiode is waarin een (on)gezonde leefstijl wordt aangeleerd: kinderen met overgewicht hebben een grotere kans om zich te ontwikkelen tot volwassenen met overgewicht (Freedman et al., 2005; Jones et al., 2013; Jones et al., 2017; Simmonds et al., 2016). Hetzelfde trackingpatroon is al op jonge leeftijd (< 6 jaar) te zien voor ongezonde voedingsgewoonten en lichamelijke inactiviteit (Craigie et al., 2011; Jones et al., 2013).

Landelijke cijfers over overgewicht of leefstijl voor 0- tot 5-jarigen zijn niet beschikbaar, maar verschillende Nederlandse onderzoeken laten overgewichtcijfers (incl. obesitas) zien van 8-9% voor 2-jarigen, 9%-14% voor 3-jarigen en 10-19% voor 4-jarigen, waarbij meisjes in deze leeftijdsgroepen vaker overgewicht hebben dan jongens (Jones et al., 2017). Daarnaast is al op 4-jarige leeftijd een duidelijke (cross-sectionele) relatie te zien tussen motorische vaardigheden en beweeggedrag: kinderen die minder motorisch vaardig zijn, bewegen minder (Chen, 2013). Verder laat onderzoek zien dat jonge kinderen die motorische achterstanden hebben, ook op latere leeftijd (later in de kindertijd en op volwassen leeftijd) minder bewegen en een grotere kans op overgewicht hebben (Drenowatz, 2017).

Kinderen van 2 tot en met 6 jaar met (risico op) overgewicht. De kinderen met (risico op) overgewicht worden geselecteerd door de bij de uitvoering betrokken zorgpartner(s) (bijv. huisarts, gezondheidscentrum, kinderfysiotherapeut, consultatiebureau).

Zij maken hierbij gebruik van de JGZ- richtlijn overgewicht, waarbij leeftijd en geslacht specifieke BMI-afkappunten voor overgewicht worden gebruikt (NCJ, 2012).

Tigers kent twee leeftijdsgroepen: Mini Tigers voor kinderen van 2 tot 4 jaar en Tigers voor kinderen van 4 tot en met 6 jaar. Beide leeftijdsgroepen volgen hetzelfde programma, alleen zijn de oefeningen en onderwerpen voor Mini Tigers vereenvoudigd.

Ouders/verzorgers van kinderen uit de leeftijdsgroep 2 tot en met 6 jaar met (risico) op overgewicht. Minimaal één van de ouders/verzorgers is aanwezig bij de begeleide lessen (Tigers) of neemt actief deel aan deze lessen (Mini Tigers).Daarnaast voeren de kinderen de thuisopdrachtjes samen met hun ouders uit.

Hoofddoel

Kinderen in de leeftijd van 2 tot en met 6 jaar met (risico op) overgewicht gaan door deelname aan Tigers op Recept meer bewegen, worden motorisch vaardiger en ontwikkelen een gezonder voedingspatroon.

Subdoel

Subdoelen kinderen in de leeftijd van 2 tot en met 6 jaar met (risico op) overgewicht:

Na deelname aan de interventie Tigers op recept:

1. Herkennen kinderen (on)gezonde voedingsmiddelen en ontwikkelen een gezonder voedingspatroon. De jongste leeftijdsgroep kan (on)gezonde voedingsmiddelen herkennen doordat ze daar op een speelse wijze mee hebben geoefend met het verschil tussen gezond en ongezond (thema Gezondheid en fitheid en thuisopdrachten).

2. Bewegen kinderen meer door 1 keer per week 45 minuten deel te nemen aan de Tigers les en het uitvoeren van de beweegspellen thuis (alle thema’s en thuisopdrachten).

3. Hebben kinderen plezier in bewegen (alle thema’s en thuisopdrachten).

4. Verbeteren kinderen hun fundamentele motorische vaardigheden, zoals lopen, rollen, klimmen, glijden, kruipen, springen, vallen en hinkelen door het zelf ervaren van verschillende beweegmogelijkheden (alle thema’s en thuisopdrachten).

5. Ervaren kinderen steun van hun ouders/verzorgers bij het ontwikkelen en behouden van een actieve en gezonde leefstijl doordat zij vaker samen met hun ouders/verzorgers bewegen en vaker samen voor gezonde voedingsopties kiezen (alle thema’s en thuisopdrachten).

N.B. De uitvoering wordt vormgegeven middels het op de doelgroep aangepaste Tigers levensvaardigheden programma (zie betrokkenheid doelgroep). Naast het thema ‘Gezondheid en fitheid’ wordt gericht op het aanleren van vijf levensvaardigheden (thema’s): omgaan met vreemden, omgaan met pestkoppen, handelen in gevaarlijke situaties, leidinggeven en samenwerken, omgaan met de wereld. Alle thema’s worden in een blok van 3 maanden getraind. De motorische vaardigheden (subdoel 4) en verschillende thema’s worden na afloop van ieder lesblok tijdens een afsluitend examen ‘getoetst’ aan de hand van plaatjes, tekeningen, rollenspellen en (beweeg)opdrachten. Kinderen ontvangen daarna hun certificaat en badge over dat thema voor op hun Tijgerspak. Ook de thuisopdrachten over voeding en bewegen worden (wekelijks) via een Tigers stempelkaart ‘getoetst’. De voortgang/ontwikkeling wordt hiermee ook voor de kinderen zelf zichtbaar gemaakt.

Subdoelen ouders/verzorgers van kinderen in de leeftijd van 2 tot en met 6 jaar met (risico) op overgewicht:

Na deelname aan de interventie Tigers op recept:

6. Kiezen ouders/verzorgers vaker voor gezonde voedingsopties voor hun kind (thema Gezondheid en fitheid en thuisopdrachten).

7. Bewegen ouders/verzorgers vaker samen met hun kind (alle thema’s en thuisopdrachten).

Opzet van de interventie

Voorbereiding interventie (duur gemiddeld 3 maanden)

1. Werven/selecteren (vechtsport)clubs voor uitvoering interventie.
2. Opleiden Tigers instructeurs Level 1 t/m 3 (zie Opleiding en Competenties uitvoerders).
3. Aanschaf materialen voor uitvoering (zie H2).
4. Organiseren en inbedden van de lessen in het lokale beweegaanbod van de uitvoerende organisatie.
5. Betrekken zorgpartijen: organisatie van startbijeenkomst (1 dagdeel) met zorgpartners.
6. Ontwikkeling van communicatiepakket (lokaal op maat) en werving/selectie einddoelgroep.

Uitvoering interventie (duur 2 jaar, bestaande uit 6 thema’s van elk 3 maanden)

1. Beweegaanbod voor de einddoelgroep (wekelijks begeleide lessen van 45 min).
2. Thuisopdrachten (na afloop van elke begeleide les; duur is ca. 15-45 min).
3. Examens (na afloop van elk thema. Het examen duurt iets langer dan een normale les, afhankelijk van hoe groot de groep is).
4. Ouderbetrokkenheid (bij begeleide lessen en thuisopdrachten).

Ondersteunend aan de uitvoering wordt er een verplicht intervisieprogramma georganiseerd voor de Tigers instructeurs door de interventie-eigenaar. Dit programma bestaat uit 2 bijeenkomsten van 1 dagdeel per jaar.

Borging interventie (gedurende uitvoering)

Na twee jaar zijn er verschillende kostendekkende beweeggroepen ontstaan waar zorgpartners blijvend naar door kunnen verwijzen en kinderen kunnen blijven bewegen.

Locaties en Uitvoering

Locatie
De interventie wordt uitgevoerd bij de vechtsportclub, in een sportaccommodatie. De interventie kan ook plaatsvinden bij kinderopvang/onderwijs als (tijdelijke) projectactiviteit of als dependance van de sportclub. Er zijn weinig specifieke eisen aan de accommodatie. Het moet voldoende ruimte bieden voor de groep kinderen om vrij te bewegen. Ook mag het geen gevaarlijke elementen bevatten waar kinderen zich aan kunnen bezeren.

Type organisatie
De interventie wordt uitgevoerd door de lokale vechtsportclub. De trainers (geschoold d.m.v. de Tigers cursus) verzorgen de trainingen. Aan de deelnemende clubs wordt de eis gesteld dat ze in de beginfase van het project in het bezit komen van het Fight Right Keurmerk. Dit keurmerk waarborgt ouders en toeleiders dat er op een veilige en verantwoorde pedagogische wijze binnen de club wordt gesport.

In het keurmerk worden verschillende criteria getoetst. Bijvoorbeeld of de club geschoolde docenten (sporttechnisch niveau 3 Kwalificatiestructuur Sport) heeft, maar ook zaken als een vertrouwenscontactpersoon, aanwezigheid van EHBO en VOG van alle trainers.

Uitvoerende clubs worden actief geworven door de interventie-eigenaar. De interventie staat in verschillende interventiedatabases. Daarnaast kunnen geïnteresseerde clubs, maar ook zorgpartners of gemeenten zich zelf melden bij de interventie eigenaar.

Bij de implementatie worden de stappen doorlopen, zoals beschreven bij aanpak. Het NIVM ondersteunt de uitvoerende vechtsportclub bij alle stappen door een projectadviseur. Voor aanvang wordt er samen gekeken naar financiering voor de initiatie van de lokale uitvoering. Dit is in deze fase kosteloos. Bij uitvoering is standaard 5 dagdelen ondersteuning (à € 1815,-) voor hulp op afstand door het NIVM. Uitvoerders kunnen hiervoor met alle vragen over de interventie terecht. Daarnaast wordt er gekeken hoeveel aanvullende ondersteuning nodig is om de interventie lokaal op te starten en de samenwerking met de zorgpartners aan te gaan. Dit wordt op maat bepaald.

Het NIVM verzorgt de volledige communicatie met en ondersteuning van de uitvoerders. NIVM begeleidt de club o.a. bij het opstellen van een plan van aanpak/mijlpalenplan, door het organiseren van een startbijeenkomst, door het verzorgen van intervisie en het beschikbaar stellen van PR- en ondersteuningsmaterialen (het op de juiste wijze positioneren van de interventie).

Voor trainers zijn de Tigers cursussen (level 1, 2 en 3) beschikbaar en worden tweemaal per jaar intervisiebijeenkomsten georganiseerd. De inhoud van de uitvoeringsthema’s, de lessen en de thuisopdrachten zijn allen overdraagbaar en zijn in de handleidingen en leskaarten weergegeven. Verder zijn alle benodigde materialen voor de uitvoer tegen betaling beschikbaar via de interventie-eigenaar.

Voor de deelnemers:

• Timmy Thuis knuffel en broodtrommel met opdrachtkaartjes
• Persoonlijk Tigers boekje; hierin staan de verschillende verhaaltjes, thuisopdrachtjes en wordt de voortgang van het kind bijgehouden
• Badges en banden; de beloningen om de tussentijdse examens mee af te sluiten
• Tigers merchandise; van Tigers pakje tot shirtjes en bidons
• Instructievideo’s voor ouders/verzorgers (per thema)

Voor trainers:

• Trainersopleiding level 1, 2 en 3
• Instructiehandleiding; volledige handleiding voor uitvoering van de lessen (Tigers en Mini Tigers)
• Leskaarten met spelvoorbeelden voor de doelgroep en theoriekaarten voor de kennis bij de verschillende thema’s
• Tigers stempel; om de behaalde opdrachten van de kinderen in hun boekje af te stempelen met de poot van Timmy
• Sport en spel materiaal: o.a. hoepels, ballen, pionnen, hoedjes, flexi beams, etc.

Pr en werving:

• Communicatiepakket interventie-eigenaar
• Materiaal zoals flyers, banners en andere PR mogelijkheden om Tigers te promoten
• Voorbewerkte krantenartikelen om gericht de pers te benaderen
• Programma en uitnodiging startbijeenkomst zorgpartners