Vitality Club

Aard: Beweging is gezond voor tal van fysiologische systemen (Reiner et al. 2013). In de evolutionaire geschiedenis was beweging alomtegenwoordig. Er is daarom geen actief mechanisme ontwikkeld om de mens te laten bewegen, wanneer dat niet nodig is. In onze huidige maatschappij is een groot deel van de onbewuste dagelijkse beweging verdwenen (Marteau et al. 2011). Daarmee is inactiviteit prevalent en een grote oorzaak van ziekte en sterfte geworden (Ding et al. 2016). Inactiviteit is gedefinieerd als het niet halen van de richtlijn. Dit varieert per land. In Nederland bestaat de richtlijn voor volwassenen en ouderen uit 150 minuten per week matig intensief bewegen met tweemaal per week bot- en spierversterkende oefeningen (Gezondheidsraad 2017).

Ernst en spreiding: Inactiviteit is wereldwijd de vierde risicofactor voor sterfte (WHO 2009). Gebrek aan beweging is met name aanwezig bij 65-plussers. Het aandeel 65-plussers is in de afgelopen 100 jaar vertienvoudigd van 0,3 naar 3,2 miljoen. Het totale aandeel 65-plussers is daarmee gestegen van 6% naar 18% (Volksgezondheidenzorg 2018). Wereldwijd is ongeveer de helft van de 60-plussers niet actief genoeg (Hallal et al. 2012). In Nederland voldoet twee derde van de 65-plussers niet aan de beweegrichtlijn (RIVM 2019).

Gevolgen: Dagelijks beweging is echter een van de meeste effectieve aanpasbare leefstijlfactoren om vele ouderdomsziekte uit te stellen of te voorkomen. Als we in Nederland inactiviteit zouden uitbannen (iedereen voldoet aan de beweegnorm) zou de gemiddelde levensverwachting voor mannen met 0,7 jaar en voor vrouwen met 1,2 jaar toenemen. Niet alleen de levensverwachting zou toenemen, ook de zorgkosten en ziektelast zouden dalen. Bij het uitbannen van inactiviteit zouden de zorgkosten met 1,3 miljard euro dalen (Panhuis-Plasman et al. 2012). Een studie in het toonaangevende blad Lancet berekende dat 90% van de hartinfarcten bij mannen en 94% van de hartinfarcten bij vrouwen te voorkomen zijn door negen risicofactoren die je zelf kunt beïnvloeden, waarvan fysieke activiteit een belangrijke was (Yusuf et al. 2004).

Het is bekend dat beweging gezond is, maar het is nog onduidelijk hoe je mensen voor langere periode aan het bewegen krijgt. Huidige interventies zijn effectief op korte termijn, maar niet op de langere termijn door gebrek aan binding van de deelnemers of borging van de interventie (Van Der Bij, Laurant & Wensing 2002 & Hall et al. 2011). Interventies moeten geborgen worden voor de lange termijn en deelnemers weten te binden. Veel mensen willen wel bewegen, echter niet alleen (Jans, De Kraker & Hildebrandt 2007).

Vitality Clubs zijn bedoeld voor zelfstandig wonende 65-plussers ongeacht of zij beperkingen hebben of niet. Het gaat daarbij om 65-plussers die zelfstandig kunnen functioneren en zelfstandig naar de Vitality Club kunnen komen. In de praktijk er is geen leeftijdsgrens en is iedereen welkom om deel te nemen (Zie tabel 1 procesevaluatie voor karakteristieken van deelnemers). Deelname is op eigen risico en deelnemers worden geacht hun beperkingen te kennen.

Voordat de Vitality Club als zelfstandige beweeggroep kan functioneren is er een opstartfase nodig, waarbij de groep opgezet wordt door een intermediair, de initiator. Deze initiator kan iemand uit de doelgroep zelf zijn of een professional. De professionele doelgroep betreft met name sportcoaches of welzijnswerkers uit het sociale/publieke domein, maar ook fysiotherapeuten die naast hun praktijk aan maatschappelijke projecten werken. Als de intermediair een professional is, zal deze zich geleidelijk uit de beweeggroep terugtrekken en verantwoordelijkheden overdragen aan de deelnemers. Als iemand uit de doelgroep de opzet van de Vitality Club coördineert kan hij of zij wel actief blijven in de beweeggroep, vaak als peer coach.

Hoofddoel

Het primaire doel van de interventie is om de helft van de deelnemende 65-plussers via dagelijkse beweging binnen drie maanden na eerste deelname aan de beweegrichtlijn te laten voldoen. Voor deelname voldoet 28,2% – 42,3% van de deelnemers aan de beweegrichtlijn, en binnen drie maanden voldoet 78,4% – 86,2% van de deelnemers aan de beweegrichtlijn (Procesevaluatie Vitality Club 2020).

Subdoel

Om het hoofddoel te verwezenlijken, zijn de volgende subdoelen gedefinieerd:

1. De helft van de deelnemers gaat na vier maanden twee of meer keer per week naar de Vitality Club
2. Alle deelnemers waarderen de Vitality Club met ‘goed’ of ‘heel goed’ na vier maanden tijd (drie of vier punten op een vierpuntsschaal)
3. Deelnemers geven aan zich onderdeel van de groep te voelen tijdens deelname
4. Facilitators voor dagelijkse beweging worden versterkt
5. Barrières voor dagelijkse beweging worden weggenomen

Opzet van de interventie

Een Vitality Club wordt opgezet door een intermediair in een wijk. Deze intermediair kan een professional zijn, een ingehuurde vrijwilliger of een oudere (en toekomstige deelnemer) uit de wijk zelf.

Opzet

Vitality Club wordt opgezet aan de hand van de volgende zeven methodische stappen

1. Meld uw Vitality Club aan
2. Zoek een medestander
3. Kies een locatie
4. Bepaal tijdstip en dag
5. Schaf materiaal aan
6. Werf deelnemers
7. Vraag peer coaches en draag verantwoordelijkheden over

Stichting Vitality Club kan bij alle stappen om hulp worden gevraagd. Naast de handleiding wordt er ook persoonlijk informatie overgedragen via telefoon of in persoon tijdens workshops op congressen of bij de stichting Vitality Club zelf. Ondersteuning vindt momenteel plaats door informatieverstrekking, advies op maat en waar mogelijk praktische hulp, bijvoorbeeld bij het schrijven van persteksten.

De benodigde investering voor het opzetten van de Vitality Club varieert per keer. De financiële investering bestaat uit de aanschaf van sportmateriaal en eventuele loonkosten. Als er geen sportmateriaal op de locatie beschikbaar is kan er voor 30 euro een begin set aan sportmateriaal gekocht worden. De loonkosten bestaan uit 40 uur voorbereiding en één uur begeleiding per sportsessie tot onafhankelijkheid. Een intermediair heeft gemiddeld 1 tot 3 maanden nodig om een Vitality Club zelfstandig te maken. Het opzetten van de Vitality Club kost 76 tot 130 uur afhankelijk van het aantal beweegsessies per week.

Als de Vitality Club eenmaal is opgezet en zelfstandig is, dan is er geen vastgesteld einde. De Vitality Club blijft bestaan zolang de groep het blijft organiseren en er dus deelnemers blijven komen.

Een Vitality Club varieert qua grootte tussen de 5 en 100 deelnemers die een of meerdere keren per week mee doen. Vitality Clubs bewegen 2 tot 5 keer per week een uur samen.

Locaties en Uitvoering

De interventie kan uitgevoerd worden op elke openbare plek in de wijk, zoals openbare parken, grasvelden, speeltuinen of sportvelden van verenigingen. In de buurt moet een gebouw zijn waar sportattributen opgeslagen kunnen worden en bij regen geschuild kan worden. Genoemde redenen wat betreft locatie en organisatie om te komen naar de Vitality Club waren: bewegen, buiten bewegen, dichtbij, laagdrempelig en wijk- en leeftijdsgenoten.

Elke organisatie of individu kan de VItality Club opzetten Een groot voordeel is toegang hebben tot een bestaand netwerk van 65-plussers voor de werving. De initiator die de Vitality Club opzet heeft baat bij goede organisatorische vaardigheden. Aangezien de eerste trainingen voor rekening van de initiator komen is het ook handig om voor een groep te durven staan en ervaring met sporten te hebben door of zelf gesport te hebben of eerder trainingen gegeven te hebben. Het is echter niet noodzakelijke vaardigheden. Er zijn inmiddels Vitality Clubs opgezet door particuliere 65-plussers, wijkverenigingen, welzijnsorganisaties en zorgorganisaties.

Er is een implementatieplan voor Vitality Clubs gebaseerd op het model voor het invoeren van vernieuwing van Fleuren et al. (Fleuren et al. 2004). Tevens is het implementatieplan van de eerste Vitality Club beschreven en gepubliceerd in een internationaal wetenschappelijk tijdschrift (van de Vijver et al. 2018).

Voor verspreiding

• Inlichten over Vitality Club principe door klassieke media, social media, websites
• Geven van Workshops op nationale congressen
• Mond tot mond via Vitality Club deelnemers
• Nieuwsbrieven/persberichten via bestaande netwerken, zoals 65-plussersbonden, sportbonden, etc.

Voor adoptie

• Individuen of organisaties benaderen ons met hulpvraag om een Vitality Club op te zetten
• Leyden Academy on Vitality and Ageing en Stichting Vitality Club benaderen organisaties om een Vitality Club op te zetten

Voor implementatie

• Train-the-trainer module; bestaande uit workshop en handleiding
• Persoonlijke ondersteuning

Voor continuering

• Vitality Clubs zijn onafhankelijk dankzij het peer coaching principe

Een aantal activiteiten zijn altijd zinvol om uit te voeren. Voorlichting wordt verzorgd via verschillende media, websites en presentatie. Instructie, scholing en training wordt via een train-the-trainer module verzorgd. Uitwisseling van ervaringen en feedback is niet formeel geregeld in het implementatie plan, echter peer coaching is gebaseerd op het uitwisselen van ervaringen en het ontvangen van feedback. Ondersteuning/Helpdesk is de rol die stichting Vitality Club verzorgt.

Er zijn verschillende materialen beschikbaar voor het opzetten van de Vitality Club. Deze materialen zijn bedoeld voor de intermediairs. De materialen zijn te downloaden via www.vitality-club.nl/handleiding

Handleiding – Deze bevat een stappenplan voor het opzetten van een Vitality Club, voorbeeldoefeningen, voorbeeld persberichten, algemene samenvatting en uitleg hoe je een facebookbericht kan posten en promoten

Flyer – Dit is een voorbeeld flyer die gemakkelijk aangepast en geprint kan worden

Inschrijfformulier – Een voorbeeld inschrijfformulier die gebruikt kan worden door de groep om namen en e-mailadressen te verkrijgen

Presentieformulier – Een voorbeeld presentieformulier om bij te houden welke deelnemers aanwezig waren bij de beweegsessie