Zit met Pit!

Beeldschermen zijn een onlosmakelijk onderdeel van ons leven geworden. Zowel op de werkplek, in de thuissituatie als op school maken we er steeds meer gebruik van, wat zich ook uit in cijfers over ons zitgedrag. In 2019 zaten Nederlandse jongeren (12 t/m 17 jaar) en volwassenen (18 t/m 65 jaar) dagelijks het meest; gemiddeld 9,6 en 9,3 uur. Kinderen (4 t/m 11 jaar) zitten het minst met gemiddeld 7,0 uur per dag. (RIVM, 2019) De zogenaamde schermtijd van kinderen tussen de 0 en 6 jaar oud is in de laatste zeven jaren met een kwartier toegenomen.(Netwerk MediaWijsheid, 2019) Voor kinderen is zitten op school met gemiddeld 3 uur per dag de belangrijkste zitactiviteit. Jongeren zitten dagelijks veel tijdens de les en het maken van huiswerk (gemiddeld ruim 3 uur) en tijdens computer-, tablet- of smartphone-gebruik in de vrije tijd (gemiddeld bijna 3 uur). (RIVM, 2019) Kinderen spelen minder regelmatig buiten. Drie op de tien kinderen speelt nooit of slechts één keer per week buiten. In vergelijking is het totaal aantal kinderen dat iedere dag buiten speelt gedaald van 20% in 2013 naar 14% in 2018. (Jantje Beton, 2018) Veel zitten, al dan niet achter een beeldscherm, kan leiden tot lichamelijke klachten. In de cijfers van de NIVEL Zorgregistraties is er vanaf 2013 een stijging te zien in het aantal jongeren dat met nek- en rugklachten bij de fysiotherapeut/oefentherapeut komt. Zestig procent van de schoolgaande kinderen klaagt over pijn na het gebruik van bijvoorbeeld een tablet of mobiele telefoon. (Hogeschool Rotterdam, 2017) Naast een scoliose blijkt een tabletnek steeds vaker voor te komen onder deze doelgroep (van Gaalen, 2016). Dit, terwijl een vervorming in de wervelkolom (scoliose) en een verkeerde lichaamshouding op termijn leiden tot andere lichamelijke klachten zoals slijtage (artrose) van knie en heup (Renee Otten, 2010). Ouderlijke controle en/of afspraken over het telefoon- en computergebruik is er nauwelijks terwijl het gebruik van deze middelen onder de jongeren gestaag groeit (Kennisnet, 2015). Uit recent onderzoek blijkt dat leerkrachten ook steeds vaker te maken krijgen met het gebruik van digitale hulpmiddelen. Voldoende controle op verantwoord mediagebruik en zitgedrag in de schoolsetting wordt dan ook steeds belangrijker (Kennisnet, 2018). Waar volwassenen met zittende beroepen wordt aangeraden om regelmatig in zithouding te variëren en ieder halfuur minimaal 2 minuten in beweging te komen (Commissaris en Hendriksen, 2017) blijken kinderen vaak meer uren achter een beeldscherm te werken zonder enig advies. Veel kinderen tussen 5 en 17 behalen niet de aangeraden norm om dagelijks minimaal 1 uur te bewegen. In 2019 voldeed bijna de helft van de Nederlanders van 4 jaar of ouder aan de beweegrichtlijnen van de Gezondheidsraad. Jongeren van 12 tot 18 jaar en mensen van 65 jaar of ouder voldeden minder vaak aan deze richtlijnen. Het RIVM waarschuwt voor een grotere kans op diabetes, overgewicht en hart- en vaatziekten (RIVM, 2015) Oogartsen pleiten vervolgens voor de 20-20-2 regel in verband met een forse toename van myopie (bijziendheid) onder jeugd (Oogfonds, 2018) Diverse onderzoeken hebben aangetoond dat voldoende beweging op lange termijn een positieve bijdrage levert aan de gezondheid (Rijksoverheid, 2017). Behalve de fysieke component blijken ook het cognitieve vermogen en leerprestaties verbeterd te worden (Commissaris en Hendriksen, 2015). In 2015 werd zelfs aangetoond dat 2 jaar beweging tot een (ontwikkelings)voorsprong kan leiden van 5 maanden (NRO, 2015).

Primaire doelgroep betreft leerlingen in de bovenbouw van de basisschool, vanaf groep 5 en/of 6.

Intermediaire doelgroepen zijn leerkrachten en ouders. Door deze doelgroep te betrekken bij het lesprogramma worden zij zich bewust van de invloed van het beweeg- en zitgedrag, al dan niet door schermgebruik, op de gezondheid. De intermediaire doelgroepen kunnen een bepalende rol spelen door het goede voorbeeld te geven en kinderen te stimuleren.

Hoofddoel

Kinderen in groep 5/6 van het primair onderwijs zijn zich na afloop van 6 klassikale lessen Zit met Pit! bewust van de (lichamelijke) gevolgen van te lang, te veel of verkeerd zitten, al dan niet door schermgebruik, en begrijpen het belang van voldoende beweging. De kinderen zijn zich hierdoor in een vroeg stadium bewust van de voordelen van gezond zit- en beweeggedrag zodat lichamelijke (pijn)klachten voorkomen worden.

Subdoel

• Gedurende 6 uitgewerkte klassikale lessen van gemiddeld 30 minuten krijgen kinderen kennis over de werking van het houding- en beweegapparaat en weten deze kennis toe te passen in de dagelijkse praktijk.
• Kinderen worden zich bewust wat de invloed van schermgebruik is op hun beweeg- en zitgedrag.
• Kinderen stimuleren hun omgeving in het aannemen van een goede zithouding en voldoende beweging dankzij de gemaakte huiswerkopdrachten en door tips te geven in de thuisomgeving.
• De omgeving (leerkrachten en ouders /verzorgers) speelt een stimulerende rol in het beweeg- en zitgedrag van hun kind door het kind te attenderen op zijn/haar houding en mate van beweging.
• Scholen zien door het toenemende gebruik van digitale leermiddelen het belang van de interventie en zetten de interventie jaarlijks in. Zit met Pit! is bij voorkeur een jaarlijks terugkerend thema in groep 5/6.

Opzet van de interventie

Zit met Pit! kent 6 klassikale lessen met een gemiddelde tijdsduur van 30 minuten per les, welke bij voorkeur wekelijks achter elkaar worden uitgevoerd. Scholen hebben de keuze om de lessen door de leerkracht zelf te laten uitvoeren óf door een van de aangesloten therapeuten bij het landelijk netwerk van Zit met Pit! (Aan het inzetten van een therapeut zijn extra kosten verbonden) De lessen worden op school, in de klas, gegeven. Met behulp van het digibord worden presentaties getoond welke een rode draad door de lessen vormen. De bijbehorende opdrachten worden in actieve werkvormen aangeboden.

In plaats van kinderen te vertellen hoe iets zou moeten, werken we vanuit de zelfdeterminatietheorie. Dit betekent dat we kinderen zelf na laten denken over bepaalde situaties. Hierdoor wordt een gedragsverandering nagestreefd die vanuit de intrinsieke motivatie van het kind gestuurd wordt.

Locaties en Uitvoering

De interventie wordt bij voorkeur uitgevoerd door de leerkracht van de betreffende groep. Desgewenst kan de school ervoor kiezen om de lessen te laten verzorgen door een therapeut uit de directe regio, welke is aangesloten bij het netwerk van Zit met Pit! Hier zijn extra kosten aan verbonden.

De lessen worden in de klas gegeven, waarbij een voorwaarde is dat deze klas beschikt over een digibord en internet.

• De interventie is volledig online beschikbaar. Middels een inlogcode krijgt de school toegang tot de online leeromgeving van Zit met Pit! Implementatie vindt plaats door het geleerde blijvend toe te passen in de klas.
• De meting met de onderbeenmeter, met betrekking tot een goede hoogte van het meubilair, wordt geadviseerd om standaard in te plannen op minimaal 2 tijdstippen in het schooljaar: bij aanvang van en halverwege het schooljaar. Om deze meting te implementeren adviseren we om deze gelijktijdig met de luizencontrole uit te voeren, waardoor er geen extra tijd voor nodig is.
• Geen systeem maar wel een herkenbare handeling: kinderen leren de Zit met Pit! yell. De leerkracht roept: “Weten jullie het nog? Zit met……” waarop de kinderen roepen “PIT!”
• Er zijn posters beschikbaar om als blijvende reminder op te hangen in de klas.

Uit oogpunt van duurzaamheid en het flexibel zijn in aanpassen van de interventie zijn alle benodigde materialen beschikbaar als digitale downloads. Deze materialen zijn beschikbaar in de online leeromgeving op de website van Zit met Pit welke toegankelijk is met een inlogcode.

Werving

• Digitale informatieve brochure.

Voortraject

• Informatiebrieven voor ouders voor aanvang van de lessen
• Informatiepresentatie voor ouders (optioneel)
• Een korte, voorbereidende E-learning voor leerkrachten met achtergrondinformatie over het onderwerp.
• Posters en overige mediaberichten (bijv. te gebruiken voor school, therapiepraktijk, lokale media, enz.)
• Begintoets voor deelnemende kinderen

Uitvoering interventie

• Handleiding en instructie
• Presentaties per les
• Werkbladen per les
• Thuisopdrachten
• Onderbeenmeter
• Diploma

Evaluatie

• Eindtoets voor deelnemende kinderen, inclusief evaluatie.
• Evaluatieformulier voor leerkrachten