Vallen is ook een sport

Uit cijfers van VeiligheidNL wordt duidelijk dat kinderen op de basisschool vaak letsel oplopen als gevolg van een val (Draisma, 2017). In 2016 moesten in totaal bijna elfduizend leerlingen (10.600, 69%) worden behandeld op een spoedeisende hulp afdeling van een ziekenhuis aan een letsel dat als gevolg van een val op de basisschool was opgelopen. De meeste valongevallen vonden plaats tijdens bewegingsonderwijs (64%, 4.400 kinderen).).

Letsels als gevolg van een val kunnen worden voorkomen door ervoor te zorgen dat ofwel kinderen minder vallen, ofwel de gevolgen minder ernstig zijn. Voorkomen dat kinderen vallen is ten dele mogelijk door bijvoorbeeld veel toezicht, of door kinderen voor te lichten over risicovolle situaties en hoe ze ermee om kunnen gaan. Echter, kinderen in de basisschoolleeftijd ontwikkelen zich door het uitproberen van dingen en hun grenzen verkennen. Beperken van bewegingsvrijheid van kinderen is niet wenselijk. Daarom is het zinvol om kinderen te leren vallen, waardoor het risico op ernstig letsel áls ze vallen kleiner is.

De einddoelgroep zijn kinderen in de leeftijd van 4 tot en met 12 jaar, ofwel alle Nederlandse basisschoolleerlingen. In 2016 was het totaal aantal leerlingen in het primair onderwijs 1.528.774.

Nederland telde in 2016 in totaal 6.626 basisscholen (incl speciaal onderwijs).

De intermediaire doelgroepen zijn de vakleerkrachten bewegingsonderwijs en groepsleerkrachten die bevoegd zijn bewegingsonderwijs te geven.

Hoofddoel

Het verminderen van het aantal en de ernst van letsels als gevolg van een val bij kinderen in de basisschoolleeftijd.

Subdoel

Om het hoofddoel te bereiken richt de interventie zich op het aanleren en verbeteren van valvaardigheden bij kinderen in de basisschoolleeftijd. Subdoelen van de interventie zijn:

A De doelgroep

1 weet wat goede valtechnieken zijn (kennis);

2 is in staat goede valtechnieken toe te passen (gedrag/ vaardigheden);

3 is niet bang om te vallen;

4 is ervan overtuigd dat ze in staat is goede valtechnieken toe te passen (eigen effectiviteit)

bij een daadwerkelijke val.

B De intermediaire doelgroep

1 is in staat de valoefeningen op een juiste wijze aan te bieden aan de doelgroep;

2 is in staat te beoordelen of de kinderen de valoefeningen beheersen;

3 biedt de valoefeningen gedurende het jaar op regelmatige basis aan, zodat de oefeningen over

een langere periode herhaald worden;

Opzet van de interventie

De interventie bestaat uit een lespakket waarin kinderen tijdens de lessen bewegingsonderwijs stap voor stap wordt geleerd veilig te vallen.

Structuur: Met behulp van de handleiding voeren docenten het lesprogramma uit. Het programma bestaat uit 4 stappen:

– Stap 1: de voorbereiding van de lessen door het lezen van de handleiding, het doornemen van het lespakket en het bestuderen van de ondersteunende informatie.

– Stap 2: het geven van vier klassikale basislessen van in principe 1 les per week.

– Stap 3: toetsen of de leerlingen de geleerde valoefeningen voldoende beheersen, dit is het geval als ze veilig kunnen vallen en weten waar ze op moeten letten.

– Stap 4: vier herhaling- ofwel vervolglessen, per week 1 les uur.

Duur: Het totale leerprogramma in het lespakket beslaat ongeveer 9 weken: 1 week voorbereiding, 4 weken basislessen en 4 weken vervolglessen. Per week is ongeveer 1 lesuur nodig. Daarnaast wordt geadviseerd om de verschillende onderdelen van het lespakket structureel (het hele schooljaar) te integreren in de reguliere bewegingslessen.

Setting: De interventie vindt plaats op de basisschool, tijdens de lessen bewegingsonderwijs in de gymzaal.

Locaties en Uitvoering

De interventie kan worden uitgevoerd in de gymzaal/speellokaal van de basisschool, of in de sporthal waar de bewegingslessen van de school verzorgd worden. Belangrijk is dat in de zaal voldoende ruimte is en de volgende materialen aanwezig zijn:

• voldoende goedgekeurde (kleine en dikke) matten
• grote ballen
• turnringen
• kasten
• wandrek

De vakleerkrachten of groepsleerkrachten die bevoegd zijn bewegingsonderwijs te geven kunnen de interventie zelf uitvoeren.

De interventie is sinds de start in 2011 door 370 scholen afgenomen, verspreid over heel Nederland.

Het grootste aantal interventies is afgenomen tijdens de periode dat er subsidie was om via Gezonde School gratis valclinics af te nemen, inclusief lespakket. De animo voor het lespakket was toen zeer groot.Nu de scholen zelf voor het lespakket moeten betalen, en er geen budget is voor campagne vanuit VeiligheidNL worden er gemiddeld tien lespakketten per jaar afgenomen.

Om scholen en (vak-)leerkrachten bekend te maken met Vallen is ook een sport is er op de website van VeiligheidNL een pagina ingericht over het lespakket (www.veiligheid.nl/vallen). Via nieuwsbrieven van bijvoorbeeld KaderPrimair, artikelen in vakbladen, banners op websites en persberichten is in de afgelopen jaren over het lespakket en de webpagina gecommuniceerd.

Sinds 2014 wordt er samen gewerkt met sport- en spelmaterialen fabrikant Nijha. De medewerkers Buitendienst die op scholen komen voor adviesgesprekken zijn geïnstrueerd een en ander over het lespakket te vertellen, wanneer ze merken dat er behoefte is aan ondersteuning op dit gebied. Daarnaast biedt Nijha het lespakket aan in zijn catalogus en wordt jaarlijkse in de nieuwsbrief aandacht besteed aan het lespakket.

Wanneer scholen het lespakket willen bestellen kunnen ze optioneel ook een valclinic afnemen. Tijdens deze valclinic van één dagdeel wordt de (vak-)leerkracht die aan de slag zal gaan met Vallen is ook een Sport gedurende de lessen bewegingsonderwijs geschoold in het gebruik van het lespakket.

De lesmaterialen behorende bij het lespakket (handleiding en dvd) geven de (vak-)leerkracht bij uitvoer structurele ondersteuning.

De interventie bestaat uit verschillende materialen:

Het lespakket bevat:

• Nederlandstalige handleiding met uitleg over de opbouw van de lessen en hoe reflexen aangeleerd kunnen worden om onverwachte vallen op te vangen.

• instructiekaarten met (val)oefeningen, foto’s en tips. Deze kunnen in de les door kinderen worden gebruikt. • DVD met filmpjes van de uitvoering van alle oefeningen, inclusief een mondelinge toelichting.

• 3 soorten certificaten, één voor elk niveau, welke kunnen worden uitgedeeld als kinderen de oefeningen van een bepaald niveau beheersen

• het digitale boek ‘vallen en opstaan’ van Yos Lotens met tips hoe de valoefeningen op een speelse wijze te integreren in reguliere lessen of spelvormen.

Met behulp van hierboven genoemde materialen kan iedere leerkracht zelfstandig Vallen is ook een sport toepassen in zijn of haar les bewegingsonderwijs.

Voor implementatie is een promotiefilmpje over de interventie beschikbaar. Te zien is wat het inhoudt, hoe kinderen het vinden om te leren vallen, en het belang van het aanleren van valvaardigheden. Scholen kunnen dit filmpje ook voor hun eigen website gebruiken.

Daarnaast zijn er 10 lessen in de vorm van lesbrieven beschikbaar. Elke lesbrief beschrijft een kant en klare gymles, waarin een aantal valoefeningen zijn verwerkt. Als alle 10 de lessen zijn toegepast zijn alle oefeningen uit het lespakket behandeld.

De commissie vindt ‘Vallen is ook een sport’ een goed doordachte interventie die nog steeds actueel en relevant is. Een in 2012 uitgevoerd effectonderzoek biedt bewijskracht voor de effectiviteit van de interventie. Daarom is Vallen is ook een sport door de commissie erkend op ‘eerste aanwijzingen voor effectiviteit’ wat betreft het verminderen van het risico op valletsels op korte termijn bij kinderen in de bovenbouw van de bassischool.
De commissie is positief over de doorontwikkeling en over het materiaal. De interventie lijkt nog steeds goed uitvoerbaar en breder te implementeren.